منظور ارزیابی اثر سیستم‌های کودی بر خصوصیات کمی و کیفی ارقام نخود در کشت پاییزه آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در 3 تکرار در سال زراعی 93-1392 در شهرستان خرم آباد انجام شد. تیمارهای این تحقیق شامل سیستم‌های کودی (کود نیتروژن، کود بیولوژیک نیتروکسین، 50 درصد کود نیتروژن + 50 درصد کود نیتروکسین و شاهد بدون مصرف کود) و دو رقم نخود (ارقام آرمان و آزاد)، بود. نتایج نشان داد که کاربرد تیمار تلفیقی 50 درصد کود نیتروژن + 50 درصد کود نیتروکسین در رقم آزاد باعث بیشترین مقدار در اجزای عملکرد دانه از قبیل تعداد غلاف در بوته (17/41) و وزن صد دانه (11/30) نخود شد. رقم آزاد به طرز معنی‌داری در تمامی صفات از رقم آرمان برتر بود. تیمارهای مصرف کود نیتروژن در رتبه دوم و کود نیتروکسین در رتبه سوم قرار گرفت. کاربرد کود نیتروکسین در کنار کود نیتروژن به صورت ترکیبی بیشترین اثر داشت به طوری که بیشترین (98/27 درصد) درصد پروتئین، مقادیر کلروفیل a (334/0 میلی‌گرم در گرم وزن تر برگ) و b (112/0 میلی‌گرم در گرم وزن تر برگ)، در این تیمار حاصل شد. در نهایت بیشترین (47/1385 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد دانه نخود در تیمار 50 درصد کود نیتروژن + 50 درصد کود نیتروکسین به همراه رقم آزاد به دست آمد.

کلمات کلیدی: نیتروژن، نیتروکسین، نخود

1-1- نخود

نخود (Cicer arietinium L.)، بزرگترین لگوم غذایی در جنوب آسیا و پس از نخود فرنگی و لوبیا، سومین لگوم مهم جهان محسوب می‌گردد (ایکریست[1]، 2010). همچنین محصولی است که از سطح کشت قابل توجهی در ایران برخوردار بوده و نقش زیادی در رژیم غدایی مردم دارد. در زبان فارسى به این گیاه نخود زراعی، نخود سفید، نخود ایرانى و یا نخود اطلاق مى‌شود و در زبان انگلیسى آن را Chick pea مى‌نامند. نخود یکى از گونه‌هاى جنس Cicer است. میزان تولید جهانى آن در سال 2004 در حدود ۷ میلیون تن است که بخش اعظم آن مربوط به هندوستان (۴/۵ میلیون تن) مى‌باشد. اگر این گیاه به‌طور متوسط داراى ۲۴ درصد پروتئین باشد، نزدیک به 6/۱ میلیون تن از پروتئین تولید شده در دنیا را به خود اختصاص داده است. میزان درصد پروتئین آن تحت‌تأثیر عمل متقابل واریته و محیط قرار مى‌گیرد و مى‌تواند بین 4/۱۲ تا 1/۲۸ متغیر باشد (محمودی و همکاران، 1384).

این گیاه نمونه گیاه گرمسیرى است. ۹۰ درصد از سطح زیر کشت جهانى آن در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر آسیا، ۳ درصد در آمریکا و ۲ درصد هم در اروپا قرار گرفته است. متوسط عملکرد جهانى آن در هر هکتار ۶۵۰ کیلوگرم است و ۷۰ الى ۸۰ درصد سطح زیر کشت جهانى آن در هندوستان قرار دارد. نخود از جمله حبوباتی است که از سالیان دراز در خاورمیانه و خاوردور به مقدار فراوان موارد مصرفی داشته، مخصوصا فرم‌های وحشی آن در سوریه و ترکیه به وفور یافت می‌شود. فرم‌های وحشی موجود در افغانستان و ایران از لحاظ خیلی از خصوصیات مورفولوژیکی با فرم‌های زراعی متفاوت بوده و بعضی از محققین گونه‌های وحشی نخود موجود در مصر و فلسطین را به عنوان انواع وحشی نخود زراعی طلقی می‌کنند ولی با عرض یابی منطقه و با علم به مشکلات تولید نخود در مناطق مذکور این تئوری غیر ممکن به نظر می‌رسد. کشت نخود در اکثر نقاط جهان از جمله در غرب، اتیوپی، یونان در آسیای صغیر، ترکیه، ایران، عراق، سوریه و قفقاز، در شرق، آسیای میانه کوه‌های هیمالیا و افغانستان ادامه داشته و ارقام نخود زراعی از این نواحی به سایر نقاط دنیا گسترش پیدا کرده است (مجنون حسینی، 1388).

1-2- گیاه‌شناسى