شرح احوال و آثار محمودبن عثمان و شیخ ابواسحاق کازرونی

1-1-محمود بن عثمان

   محمود بن عثمان از مولفان و نویسندگان قرن هشتم هجری است که متأسفانه اطلاعات اندکی درباره‌ی وی در دست است .

استاد ذبیح الله صفا ، در کتاب تاریخ ادبیات خود درباره‌ی محمود بن عثمان می نویسد که مولدش به درستی معلوم نیست و بیشتر عمر خود را در کازرون گذرانده است و با امین الدین بلیانی عارف و شاعر قرن هفتم و هشتم معاصر بوده و از مریدان عارف مذکور به شمار می‌آمده و تا آخر عمر امین الدین در خدمت او بوده است ( صفا ، 1372 : 266 )

    مرحوم ایرج افشار هم در مقدمه‌ی کتاب فردوس المرشدیه با استناد به این کتاب ، محل اقامت او را کازرون دانسته است ( محمود بن عثمان ، 1333 : 5 مقدمه ) و اشاره‌ای به سفرهای او کرده است : « وی به جز سفری به بغداد رفت ، یک بار هم پیش از سال 728 هجری از بصره از راه صحرای کنابه عبور کرد و به بغداد آمد و نیز یک بار عرفات را زیارت کرد . » ( همان : 8 مقدمه )

درمورد دیگر وقایع زندگی ، تاریخ وفات و آرامگاه وی اطلاعاتی موجود نیست .

1– 1 – 1 – آثار

   ذبیح الله صفا علاوه بر فردوس المرشدیه ، دو اثر دیگر از محمودبن عثمان نام برده است یکی جواهر الامینیه در شرح مقامات امین الدین بلیانی و دیگری مفتاح الهدایه و مصباح العنایه که تلخیص کتاب جواهرالامینیه است . ( صفا ، 1372 : 179 )

   اما اثر معروف محمود بن عثمان کتاب فردوس المرشدیه است که ترجمه واقتباسی است از یک اثر عرفانی : « خطیب امام ابوبکر محمدبن عبدالکریم بن علی بن سعد ، ( احتمالاً متوفای 502 ) سومین خلیفه‌ی شیخ ابواسحاق کازرونی ، کتابی داشته است به عربی در احوال ومقامات شیخ ابواسحاق ( 352 – 426 ه . ق ) .

   وی کتاب خود را ظاهراً در بیست سال پایانی قرن پنجم تألیف کرده بوده است . اصل این کتاب ، امروز در دست نیست اما عطار در قرن ششم آن را در دست داشته و از آن استفاده کرده است .

محمود بن عثمان فردوس المرشدیه را به سال 728 در کازرون ، براساس این کتاب پرداخته است . وی پای بند متن اصلی بوده و هرجا مطلبی را به متن افزوده یا از آن کاسته بدان اشارت کرده است ، هم چنین برای نظم دادن به مطالب کتاب ، تقدیم و تأخیرهایی در مطالب روا داشته است .

   محمود بن عثمان فردوس المرشدیه را به تقاضای گروهی از دوستان خود تلخیص کرده و ان را انوارالمرشدیه فی اسرارالصمدیه نامیده است . » ( غلامرضایی ، 1388 : 217 )

   « این کتاب علاوه بر آگاهی های مفیدی که در باره ی احوال شیخ ابو اسحاق کازرونی در بردارد از باب اطلا عات سودمند تاریخی و اجتماعی و نیز از بابت نمونه هایی که از لهجه ی قدیم کازرون و شعر های هجایی ان به ما می دهد خالی از فایده نیست .» (صفا، 1372: 267)

 ما در فصل بعد به طور مبسوط این کتاب را معرفی خواهیم نمود ، اما از آنجا که موضوع این اثر شرح احوال شیخ ابواسحاق کازرونی است لازم می

 کند مختصری به زندگی او اشاره شود .

1– 2 – شیخ ابو اسحاق کازرونی

   ابواسحاق کازرونی ، ابراهیم بن زادان فرخ بن خورشید،معروف به شیخ مرشد (426-352ه ) عارف، شاعر ، مفسّر، محدّث و مؤسّس سلسله ی کازرونیه (یا اسحاقیه) است.محمود بن عثمان در باب اول کتاب فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، شیخ اسحاق کازرونی را این گونه معرفی می کند : « آن سلطان اولیاء ،آن افضل اتقیا ، آن مقتدای راه دین، آن پیشوای اهل یقین ،آن کاشف اسرار بی چونی ،… بزرگ و یگانه بود و محتشم زمانه و مجرد ظاهر و باطن ، و در تقوی و ورع بی نظیر بود و در حقایق و دقایق بی همتا و در عبارات و اشارات بی بدل و به مجاهده و مشاهده بی مثل ، و معاملاتی شریف و کلماتی لطیف داشت و سخن او پیش همه مقبول بوده و به علوم ظاهر و باطن آراسته بود . و از همه مرادات خود به کلی برخواسته بود.» (محمود بن عثمان ، 1333 : 9 )

   عطار نیشابوری نیز در تذکره الاولیاء در باره ی وی این گونه می نویسد : « آن متقی مشهور آن منتهی مذکور ،آن شیخ عالم اخلاص ،آن محرم حرم خاص ،آن مشتاق بی اختیار ابواسحاق شهریار رحمه الله علیه ؛ یگانه ی عهد بود و نفسی موثر داشت ، و سخنی جانگیر ، و صدقی به غایت ، و سوزی بی نهایت ، و در ورع کمالی داشت ، ودر طریقت دوربین و تیز فراست بود. » (عطار ، 1384 : 740 )