ج – مزیت‌های رقابتی قلمرو مجازی: مزیت‌های رقابتی مجازی آن دسته از مزیتها است که خارج از مرزهای شرکت ولی در شبکه های مشخص، روابط و سایر ‌موجودیت‌هایی که شرکت با آن ها ارتباط دارد، قرار می‌گیرد. از آن جمله می توان به رابطه با مشتریان، رابطه با تامین کنندگان، رابطه با تولیدکنندگان، رابطه با رقبا، رابطه با نهادهای اجتماعی و اقتصادی، رابطه با سیستم های پولی و مالی و نیز رابطه با تصمیم گیران اقتصادی و سیاسی اشاره کرد که می‌تواند منبع مزیت رقابتی برای شرکت باشند. به عنوان مثال، در بیشتر بازارهای صنعتی فعالیت‌های ایجاد اعتماد با شبکه های تامین (مانند تامین شرایط حمل و کیفیت مورد انتظار) و نیز ایجاد معاهدات و ‌میثاق‌های پرسنلی و اجتماعی با مشتریان بسیار حائز اهمیت بوده و برای حفظ موقعیت رقابتی شرکت در صنعت ضروری است. به علاوه، ممکن است روابط کسب و کار با بازیگران مؤثر صنعت، زمینه دستیابی سازمان به منابع و قابلیت‌های موجود در فراسوی مرزهای سازمان را برای شرکت فراهم آورد که گاهی اوقات مهمتر از منابع درون سازمانی هستند ضمن اینکه برقراری تعاملات مناسب در هماهنگی و تخصیص کارآمد منابع و پیشبرد فعالیت‌های ضروری و در نتیجه عملکرد رقابتی شرکت مؤثر است. این بدان معنا است که نه فقط بخش اعظمی از قابلیت‌های مورد نیاز شرکت از روابط با افراد و موجودیتهای خارج از شرکت ناشی می شود بلکه ایجاد قابلیت‌های ضروری در سطح وسیع در متن این روابط صورت می‌گیرد. در برخی موارد شرکت می‌تواند از طریق بهره برداری از منابع تامین کنندگان اصلی و مشتریان و بالعکس به قابلیت‌های کلیدی دست یابد و در برخی موارد فعالیت‌های هماهنگی بین شرکا کسب و کار ‌به این معنا است که وابستگیهای متقابل بین منابع اداری& بازاریابی& تولید و غیره بازسازی شده و سازگاری بهتر و بیشتری بین سازمان و همکاران مجازی آن ایجاد می شود که نتیجه آن تغییرات محتوایی عمیق در محصولات، سیستم های تولید و نیز ‌فرآیندهاست. که به نوبه خود زمینه‌های رقابـت پذیری شرکت را بیش از گذشته فراهم می آورد.

د – مزیت‌های رقابتی قلمرو محیطی: سازمان‌ها در محیط فعالیت می‌کنند و عوامل محیطی آن ها را احاطه ‌کرده‌است و مستقیماً برعملکرد آن ها تاثیر می‌گذارد. به بیان دیگر، سازمان‌ها عوامل مورد نیاز را از محیط تامین کرده و در مقابل محصولات و خدمات خود را در محیط عرضه می‌کنند، ضمن اینکه سازمان به مشابه موجود زنده برای ادامه حیات نیازمند شریانهای حیاتی محیطی است. به علاوه محیط به عنوان منبع فرصت‌ها و تهدیدات نقش عمده ای در موفقیت یا شکست سازمان‌ها ایفا می‌کند مخصوصاً در شرایط جهانی شدن و شدت رقابتهای جهانی ویژگی‌های محیط‌های ملی شرکت‌ها می‌توانند نقش بسیار مؤثری در کسب مزیت رقابتی یا از بین رفتن مزیت رقابتی سازمان‌های ملی ایفا کند. به طور کلی می توان عوامل محیطی را در پنج طبقه کلی زیر قرار داد (دنیس و همکاران،۲۰۰۰):

1. عوامل قانونی و سیاسی: که اشاره به قوانین و مقررات دولتی، کارایی و پاسخگوی دولت، میزان مداخله دولت در عرصه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، و . . . دارد.

۲ – عوامل اقتصادی: که اشاره به نهادهای اقتصادی، کارایی نهادهای اقتصادی مانند: سیستم های پولی و سرمایه ای، ساختار اقتصادی، سیاست‌های پولی و ارزی، نرخ‌های بهره، تورم، سیاست‌های سرمایه گذاری و . . . دارد.

۳ – عوامل فرهنگی و اجتماعی: که اشاره به ساختار اجتماعی، طبقات اجتماعی، ‌نرم‌های فرهنگی، سبک‌های زندگی، الگوهای رفتاری دارد.

۴ – عوامل تکنولوژیکی: که اشاره به دانش فنی در کشور، تکنولوژی های موجود، قابلیت انعطاف و تغییرات تکنولوژیکی .

۵ – ساختار صنعت: هدف از رقابت در هر صنعتی کسب سودآوری مناسب از سرمایـــــه گذاریها است. سودآوری صنعت از یکسو به عوامل ساختاری صنعت و از سوی دیگر به میزان رقابت درون صنعت بستگی دارد. طبق نظر مایکل پورتر نیروهای مؤثر بر رقابت و سودآوری صنعت عبارت از قدرت چانه زنی خریداران، قدرت چانه زنی تولیدکنندگان، تهدید کالاهای جانشین، تهدید شرکت‌های جدید، شدت رقابت بین شرکت‌های موجود است (وارن کیگان، مدیریت بازاریابی جهانی، ۱۳۸۰).

۲-۲-۴-۵ عوامل مؤثر در رقابت

همان‌ طور که می‌دانیم رقابت تابعی از قیمت است ولی عوامل دیگری نیز در رقابت نقش دارند که به برخی از آن ها اشاره می‌کنیم.

• • کیفیت: عمر کالا، عملکرد کالا، هزینه پایین نگهداری، استفاده آسان و تضمین

• • خدمات: خدمات فنی، خدمات به مشتری و خدمات بعد از فروش

• • تحویل: میزان موجودی و زمان انتظار برای تحویل

• • عرضه: حجم تولید و ثبات آن

• • مالی: میزان اعتبار و نرخ بهره

• • طراحی: رنگ، جلوه، استحکام

• • بسته بندی: طرح بسته بندی، آرم محصول، اندازه، وزن و سهولت عمل

• • روابط عمومی: حجم تبلیغات

• • انحصار: انحصاری، غیر انحصاری، حمایت امتیاز و حق فروش

• • دوره عمر کالا: محصول جدید، دوره بلوغ و جدید الاصلاح یا ( نوسازی)

• • مقبولیت: تسلط بر بازار و سهم بازار زیاد

• • توزیع: مجاری ساده یا پیچیده

• • ترکیب محصول: نوع، اندازه، رنگ و …

• • مقبولیت کشور: کالای ژاپنی، کالای تایوانی و…

• • توانایی فروش: توانایی ترغیب و اعتبار فروشنده

• روابط تجاری: مسابقه تجاری، روابط شخصی و ارتباطات

تعداد عوامل رقابتی بسیار زیاد است ولی آنچه صادر کننده باید کشف کند آن است که کدام یک از عوامل رقابتی برای مصرف کننده هدف نقش کلیدی را دارد. در واقع صادر کننده باید از دیدگاه مصرف کننده بازار هدف محصول خود را مورد ارزیابی قراردهد.

هنگامی که خود را برای ورود به یک بازار جدید آماده می‌کنیم باید ببینیم که محصول ما از چه دیدگاهی سنجیده می شود.

از آنجایی که دایما” هم شرایط رقابت و هم شرایط رقبا تغییر می‌کند ضرورت دارد پس از ورود موفقیت آمیز به یک بازار، به طور مستمر خود را با تغییرات جدید منطبق کنیم.

مصرف کننده علاوه بر قیمت و کیفیت، به زمان تحویل و ثبات روند تولید و عوامل دیگری نیز اهمیت می‌دهد. بررسی نقاط ضعف و قوت کالاها در یک بازار خاص و در مقایسه نقاط قوت خود و رقبا و نقاط ضعف خود و رقبا می‌تواند مبنای تنظیم راه برد بازاریابی باشد.

به نظر می‌رسد آموزش مهارت‌های زندگی گام مؤثری در این جهت باشد که استعدادها و توانمندی های دانش آموزان به کار گرفته شود تا خود فعالانه سر نوشت خویش را به دست گیرند و انتخاب گر باشند. ضمناً فرایند خود باوری در نوجوانان مسیر درست خود را طی کرده و نوجوان ضمن استفاده ی درست از مهارت ها، مسئولیت اعمال و احساسات خود را می پذیرد و مهارت های لازم را برای اتخاذ تصمیم های مهم زندگی کسب می‌کند(شعاری نژاد،۱۳۸۸).

(زولینگر^۲ و همکاران ،۲۰۰۶ ( در مطالعه ای به بررسی تأثیر آموزش مهارت های زندگی بر دانش، نگر شها و توانایی دانش آموزان مدارس راهنمایی در انتخاب سبک زندگی سالم پرداختند. نتیجه‌ پژوهش اثر مثبت آموزش را نشان‌داد .

همچنین مهارت های زندگی اثر مناسبی در جهت کاهش آسیب های فردی و اجتماعی خواهند داشت و با ایجاد نگرش های اصولی و علمی در انتخاب بهترین شیوه در انجام بهینه ی هر فعالیت نقش خود را اثبات خواهند نمود(داران^۳، ۲۰۰۷ ). یادگیری موفقیت آمیز مهارت های زندگی، احساس یادگیرنده را ‌در مورد خود و دیگران تحت تأثیر قرار می‌دهد و علاوه بر آن با تغییراتی که کسب این مهارت ها در افراد به وجود می آورد، برداشت و نگرش دیگران را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. یادگیری مهارت های زندگی در دوران نوجوانی و جوانی، اثرات نسبتاً پایداری بر ساخت شخصیت آنان خواهد داشت، رفتارهای تحصیلی آنان را مؤثر، آینده نگری آنان را مثبت و انگیزه ی کاری آنان را مضاعف خواهد نمود. (شولتز ^۴،۱۳۸۸).

با توجه به اینکه دانش آموزان به ویژه دانش آموزان‌ تیزهوش آینده سازان مملکت هستند و سکانهای اقتصادی واجتماعی جامعه به دست آن ها‌ است به نظر می‌رسد که آموزش مهارت‌های زندگی گامی مؤثر برای ساختن نسلی پویا با تفکر نقاد و خلاق واخذ تصمیمات درست و شایسته وتوانمند در حل تعارضات زندگی باشد. ‌بنابرین‏ در پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ ‌به این سئوال است که آیا آموزش مهارت‌های زندگی بر سلامت روان دانش آموزان دختر تیزهوش دبیرستانی دوره‌‌اول(راهنمایی) اثربخش است ؟

۱-۳- اهمیت وضرورت پژوهش

برنامه آموزش مهارت‌های زندگی، به منظور ارتقاء بهداشت روان و پیشگیری از آسیب های اجتماعی تهیه و تدارک شده است . فرض زیر بنایی برای طراحی این برنامه ، پژوهش های انجام شده ‌در مورد آسیب های روانی و اجتماعی می‌باشد . و هدف اصلی آن ، این است که از طریق اجرای برنامه ، در طول زندگی فرصت هایی فراهم گردد تا افراد علاوه بر کسب توانایی‌های حرفه‌ای – شغلی ، مهارت‌های زندگی را نیز فرا گیرند، مهارت‌هایی که به آن ها کمک می‌کند ، بتوانند هم ‌در مورد خود ، هم ‌در مورد انسان های دیگر و کل اجتماع به شکلی بالغانه و مؤثر عمل نمایند)محمد خانی و همکاران،۱۳۸۵). فرد تیز هوش نه تنها باید بتواند از آموخته های علمی خود بهره ببرد بلکه باید بداند در روابط اجتماعی و بده بستان‌های روانی و عاطفی در شرایط خاص چه عملی مناسب وچه عملی نامناسب است وچگونه مسائل خود را حل و ‌در مورد آن‌ ها بهترین تصمیم گیری را داشته باشد و با استفاده ازتفکر نقاد ‌و خلاق در موقعیت‌های مختلف زندگی عملکردی بهینه داشته و در عین حال با دیگران نیز سازگاری وهمنوایی داشته باشد(اژه ای،۱۳۸۳).

در اصل، اثربخشی روش مهارت های زندگی به دلیل تأکید آن بر جنبه‌های عینی شامل درگیری و شرکت فعال افراد، رفتارهای قابل مشاهده و نمایش عینی عقاید می‌باشد. از آن جائی که مدارس نقش مهمی در پیشگیری از آسیب های روانی ـ اجتماعی و ارتقاء سطح بهداشت روان دانش آموزان دارند، به همین جهت در سال های اخیر، برنامه های پیشگیرانه مبتنی بر مدرسه گسترش یافته اند. شواهد نشان می‌دهند که این گونه برنامه ها نتایج و پیامدهای مطلوبی را در افزایش عملکرد تحصیلی و کاهش رفتارهای خطرآفرین بین دانش آموزان به دنبال دارند.(حسین زاده،۱۳۹۰).

تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که بین بیماری‌های روانی وافت تحصیلی رابطه وجود دارد. عوامل اضطرابی، نه تنها موجبات افت تحصیلی را فراهم می آورند، بلکه در سطح وسیعی، سازش یافتگی فرد را دچار اختلال می‌سازند وپیامدهای آن‌ ها مسلماًً برگستره‌ی زندگی فرد سایه خواهد افکند(دادستان،۱۳۹۲).

اهمیت ونقش سلامت روانی در رشد ‌و شکوفایی انسان‌ها ازهر نظربرکسی پوشیده نیست. هدف اولیه نگرش درمورد بیماری روانی، تحت پوشش قراردادن روان در سطح جامعه، به خصوص آموزش وپرورش است. افزایش اختلالات روانی، خسارت مالی ومعنوی تحت پوشش آن ها، عدم اطلاع اقشار مختلف اجتماع به خصوص پرسنل آموزش وپرورش، توجه به تأمین سلامت روانی به عنوان یک گام مثبت اجتماعی حتی اقتصادی وفرهنگی را مد نظر قرار می‌دهد(سلطانیان،۱۳۸۱).

از آن‌جا که مهارت‌های زندگی در جهت ارتقای توانایی‌های روانی ـ اجتماعی هستند و در نتیجه سلامت روانی ، جسمانی و اجتماعی را تأمین می‌کند . آموزش مهارت‌های زندگی فرد را قادر می‌سازد تا دانش ، ارزش‌ها و نگرش های خود را به توانای های بالفعل تبدیل کند . بدین معنا که فرد بداند چه کاری باید انجام دهد و چگونه آن را انجام دهد . مهارت های زندگی منجر به انگیزه در رفتار سالم می شود . همچنین بر احساس فرد از خود و دیگران و همچنین ادراک دیگران از وی مؤثر است . در ضمن منجر به افزایش اعتماد به نفس می شود ‌بنابرین‏ به طور کلی می توان گفت که منجر به افزایش سلامت روان افراد می شود و در پیشگیری از بیماری‌های روانی و مشکلات رفتاری نقش مؤثری دارد .( نوری و خانی، ۱۳۷۷).

علامه طبرسی در خصوص حفظ نسبت و در تفسیر این آیه می‌فرماید که دلالت این آیه آن است که انتساب طفل به غیر پدر مجاز نیست و از سنت معصومین نیز تغلیظ عدم جواز انتساب طفل به غیر از پدر استنباط می‌شود تا جایی که صاحب مجمع‌البیان از قول امام علی(ع) نقل می‌کند که هر کس که به غیر از پدرش منسوب شود، لعنت خداوند بر او باد.^[۶۸] در روایت صحیحه‌ی ابوبصیر از امام صادق(ع) نیز نقل شده که «کفر بالله من تبرأ من نسب و ان دق».^[۶۹]

با وجود تمام آنچه که گفته شد باید هویت و نسب طفل حاصل از اهدای جنین و همچنین سایر روش‌های باروری کمکی روشن و مشخص شود تا از بلاتکلیفی وضعیت طفل مذکور و ادعاها و نزاع‌های اشخاص درگیر اهدای جنین ممانعت به عمل آید. زیرا با بهره گرفتن از روش‌های باروری کمکی، ممکن است پنج نفر نسبت به یک طفل ادعای نسب کرده و دعوای حضانت و وراثت او را مطرح نمایند و اهداء کننده اسپرم و اهدا کننده تخمک یا زوجین اهدا کننده جنین و همچنین زن و شوهر متقاضی فرزند یا اهدا شوندگان جنین و در فرض انتقال جنین به رحم اجاره شده توسط اهداشوندگان جنین، زن اجاره دهنده رحم (مادر جانشین) هر کدام ادعای نسب و فرزندی جنین یا طفل حاصل را بنمایند. در این وضعیت تکلیف چیست؟ برای روشن شدن موضوع،در ادامه این مباحث را پیگیری می‌کنیم.

اکثریت قریب به اتفاق فقهای معاصر، مرد صاحب اسپرم یا زوج اهدا کننده جنین را پدر شرعی و قانونی فرزند حاصل می‌دانند.^[۷۰]

فتوای برخی از فقهای معاصر را در پاسخ ‌به این سئوال که فرزند حاصل از اهدای جنین یا تلقیح مصنوعی منسوب به چه کسانی است عیناً نقل می‌کنیم:

آیت‌الله العظمی محمد تقی بهجت: «بچه مال صاحب نطفه است».

آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای: «بچه متعلق به مرد و زن صاحب نطفه است».

مرحوم آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی: «در فرض مذبور کودک ملحق به شوهر زن نمی‌شود بلکه ملحق به مرد صاحب نطفه است».

آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی: «بچه مال شوهر زن نیست و ملحق به صاحب نطفه است ولی نسبت به آن زن محرم است».^[۷۱]

مرحوم آیت‌الله خویی نیز می‌فرمایند که تلقیح اسپرم مرد اجنبی به زن جایز نیست. لیکن در صورتی که زنی از اسپرم مرد بیگانه باردار و سپس بچه‌دار شود، بچه متعلق و ملحق به صاحب نطفه می‌باشد و تمام احکام ناشی از نسب نیز بین بچه و مرد صاحب نطفه جاری می‌شود.^[۷۲]

مبنای نظر این عده از فقهای محترم ظاهراًً روایت اسحاق‌بن عمار و دلالت آن بر انتساب عرفی طفل حاصل به صاحب نطفه می‌باشد. اسحاق‌بن عمار از امام صادق(ع) نقل می‌کند که هر گاه مردی با همسرش جماع کند و سپس آن زن با کنیزی مساحقه نماید که در اثر نفوذ اسپرم از زن به کنیز، آن کنیز باردار شود، فرزند ناشی از آن به مرد صاحب نطفه ملحق می‌شود.^[۷۳] با توجه به روایت مذکور و برخی اخبار دیگر، مشهور فقهای امامیه، انتساب اشخاص به همدیگر را فقط از راه خون ممکن دانسته‌اند. قانون مدنی ایران نیز به تبعیت از نظر مشهور فقهای امامیه، برقراری نسب از راه خون را پذیرفته و حتی در صورتی که نزدیکی بین دو یا چند شخص بدون رابطه‌ زوجیت شرعی اما از روی شبهه صورت گرفته باشد، باز هم قائل به تحقق نسب قانونی است.^[۷۴]

با وجود این مطابق ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی زنا مانع تحقق نسب است و طفل متولد از زنا ملحق به زانی نمی‌شود و اماره فراش نیز در زنا راه ندارد.^[۷۵] غیر از این مورد استثنایی (زنا) در سایر موارد فقها در انتساب طفل به صاحب نطفه تردیدی نکرده‌اند و با توجه به اینکه در لقاح خارج رحمی و اهدای جنین و انتقال بعدی جنین به رحم زوجه متقاضی نیز زنا تحقق نمی‌یابد، ‌بنابرین‏ تردیدی وجود ندارد که جنین یا طفل حاصل، منسوب به صاحبان نطفه خواهد بود و پدر و مادر واقعی طفل مولود ‌همان‌هایی خواهند بود که طفل از سلول‌های جنسی آن ها وجود آمده است اگر چه بین صاحبان نطفه رابطه زوجیت شرعی نیز وجود نداشته باشد. زیرا ‌به این مورد زنا اطلاق نمی‌شود و تنها موردی که مانع یا شرط عدم تحقق نسب است فقط زناست.^[۷۶]

ملاحظه می‌شود که به اعتقاد طرفداران این نظریه، تنها راه تحقق نسب و از جمله نسب پدری یک شخص و از جمله جنین حاصل از اهدای جنین، وجود رابطه ژنتیکی و خونی بین دو شخص است. زیرا نسب و تعیین پدر و مادر قانونی و واقعی طفل توسط شرع و قانون به پدر و مادر طبیعی طفل اهدا شده است و به دلیل وجود یک قرارداد یا شایستگی یا نیاز یک شخص و یا حتی مصلحت کودک نمی‌توان به یک بیگانه سمت «پدر» یا «مادر» بودن اعطا نمود و این ها موهبتی هستند که خداوند به انسان ارزانی می‌دارد.^[۷۷]

بند دوم : ارث

از جمله مسائل مربوط به تحکیم روابط خانوادگى مسئله ارث است. ارث تنها به منظور اینکه احترام کار تولیدکننده محفوظ بماند و محرک و مشوق شخص در حال حیات باشد و ورّاث امتداد وجود او هستند وضع نشده، یک جهتش این است که وسیله استحکام روابط خانوادگى است. در میان فرنگیهاى طرفدار سرمایه دارى، ارث است اما به معنى اختیار مطلق مورّث که هرکارى دلش مى‏خواهد بکند، ولى در اسلام مورّث آنقدر اختیار ندارد و افراد ذى حق‏اند نه تنها متصرف.^[۷۸]

بند سوم : تلقیح و اهدای جنین

تلقیح ، از موضوعات جدید فقهی و حقوقی ، به معنای بارور ساختن انسان با ابزار پزشکی . واژه تلقیح به معنای آبستن کردن و بارور ساختن جنس ماده است و ‌در مورد باد و ابر و گیاه و حیوان و انسان به کار می رود ^[۷۹]. تلقیح مصنوعیِ انسان هر چند در اصل موضوعی پزشکی است ، دارای جنبه‌های گوناگونِ روان شناختی ، جامعه شناختی ، فلسفی ، اخلاقی ، فرهنگی ، دینی و حقوقی است .

اهداء جنین: واگذاری داوطلبانه و رایگان یک یا چند جنین از زوج های واجد شرایط مقرر در قانون و این آئین نامه به مراکز مجاز تخصصی درمان ناباروری برای انتقال به زوج‌های متقاضی دارای شرایط مندرج در قانون.

جنین: نطفه حاصل از تلقیح خارج از رحمی زوج های قانونی و شرعی است که از مرحله باروری تا حداکثر پنج روز خواهد بود. این جنین می‌تواند به دو صورت تازه و منجمد باشد.

۱- شرایط صاحبان جنین

برابر ماده ۱ قانون یاد شده(مندرج در ضمائم)، صاحبان جنین باید اولاً زن و شوهر قانونی و شرعی باشند و به دیگر سخن، جنین اهدای از اسپرم و تخمک زن و شوهر قانونی حاصل شده باشد؛ ثانیاًً جنین اهدایی از تقلیح خارج از رحم حاصل شده باشد؛ ثالثاً زوجین صاحب جنین کتباً با انتقال آن موافقت نمایند.

با توجه به کلمات «اهداء جنین» و «جنین اهدایی» و «زوجین اهداگیرنده^[۸۰]» که در قانون به کار رفته است به نظر می‌رسد که قانون خرید و فروش جنین را نپذیرفته است و این با اصل حرمت شخصیت انسان، حتی در مرحله جنینی، و غیر قابل معامله بودن آدمی سازگار است.

۱-۶-۱-۲)افزایش توانایی جسمی

مصرف مواد مخدر به دلیل اثرات ذهنی نشئه آور باعث کاهش خستگی و احساس افزایش توانایی جسمی برای کارهای سنگین بدنی می‌گردد. این حالت باعث می شود که تعداد زیادی از افراد که کارهای سنگین دارند ابتدا برای افزایش توانایی ، شروع به مصرف گهگاه این مواد کنند. غافل از اینکه مصرف دراز مدت این مواد نه تنها با افزایش پیش رونده دوز مصرفی، باعث از دست رفتن نتیجه کار اقتصادی آن ها می شود، بلکه حالت مزمن رخوت و افسردگی ایجاد می‌کند که هر گونه فعالیت شغلی ثمر بخش را مختل می‌کند. چنین علتی را در کسانی که به کارهایی مشغولند که نیازمند فعالیت های سنگین هستند مثل کارگران ساختمانی، نانوایان، یا مشاغلی که نیازمند بیداری طولانی می‌باشند مثل رانندگان کامیون و همچنین مشاغلی که نیازمند زندگی طولانی در محیط کارگاهی بیرون از شهر است مثل مهندسان می بینیم(صراحی،۱۳۸۷ ).

۲-۶-۱-۲)افزایش توانایی جنسی

تعداد زیادی از معتادان ترکیبات تریاک را ابتدا با انگیزه افزایش توانایی جنسی مصرف می‌کنند، یکی از اثرات این مواد این است که انزال را به تأخیر می اندازد. احتمالا این اثر مطلوب مردانی است که دچار عارضه شایع انزال زودرس هستند. این افراد از کسانی که به اندازه خودشان نا آگاهند کمک می خواهند و بسیاری از این مشاوران ناآگاه نیز مصرف تریاک را راه حل مشکل می دانند. نکته مهم اینجا است که مصرف مداوم تریاک کاهش میل جنسی و حتی ناتوانی جنسی ایجاد می‌کند (میرزایی نیستانی، ۱۳۸۹ ).

۳-۶-۱-۲) اختلالات روانپزشکی درمان نشده

یکی از مهمترین علل شروع سوء مصرف مواد مخدر و همچنین از علل مهم عود پس از ترک اعتیاد، اختلالات روانپزشکی درمان نشده است. بیماری های روانپزشکی از شیوع بالایی در جمعیت برخوردارند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت ۲۵ درصد جمعیت در هر مقطع زمانی نیاز به درمان روانپزشکی دارند. اختلالات روانپزشکی زیادی می‌توانند باعث وابستگی به مواد شوند. برخی از اختلالات روانپزشکی که بیشتر با وابستگی مواد ارتباط دارند شامل بیماری افسردگی و اختلالات اضطرابی است (سهرابی،۱۳۸۷).

۴-۶-۱-۲) دردهای جسمانی مزمن

مصرف مواد افیونی برای آرامش بیشتر و راه حلی برای تسکین درد افرادی که با یک درد جسمانی مزمن مواجه هستند و همچنین آستانه درد پایینی دارند می‌تواند راه حلی ساده و مثمرثمر باشد.

۵-۶-۱-۲) احساس لذت

مصرف مواد مخدر به دلیل فعل و انفعالات شیمیایی که در مدار پاداش مغز به وجود می آورد از جمله افزایش هورمون های سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین می‌تواند گرایش زیادی را در افرادی که به دنبال لذت و دریافت آن می‌باشند به وجود آورد.

۶-۶-۱-۲) همانند سازی با بزرگترها

از دیگر عوامل سوء مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان، همانند سازی با بزرگترهاست. با توجه به اینکه نوجوانی یکی از مراحل حساس رشد است و به نوعی فرد از کودکی به بزرگسالی وارد می شود مصرف مواد مخدر می‌تواند یک احساس بزرگسالی و یک نوع دفاع در برابر احساسات کودکی، حقارت و افراد بزرگسال دیگر باشد.

۷-۶-۱-۲) مقابله با استرس

همه ما روزانه با استرس های محیطی مختلفی مواجهیم، در واقع زندگی جریانی است از مواجهه با استرس ها و هر کدام از ما در برخورد با این مسئله از روش های مختلفی استفاده می‌کنیم. گاهی این روش‌ها آگاهانه است و گاهی کاملا نا آگاهانه است. گاهی روش مقابله فرد با استرس روش پخته و کمال یافته ای است چنین فردی در برخورد با مشکلات از روش هایی استفاده می‌کند که نه تنها استرس ها باعث درهم شکستگی او نمی شوند بلکه از درون هر استرس بالنده تر بیرون می‌آید. اما وجود روش های ناپخته مقابله با استرس باعث در هم شکستگی فرد در مقابل استرس ها می شود و فرد با احساس شکست، یاس، ناامیدی و درماندگی از هر استرس بیرون می‌آید این احساسات منفی یکی از زمینه‌های سوء مصرف مواد است (شاکرمی،۱۳۸۶).

۷-۱-۲) اصطلاحات مرتبط با اعتیاد

مسمومیت ناشی از مواد: تجربه ناسازگارانه موقتی تغییرات رفتاری یا روانی در اثر تراکم مواد در بدن است.

تحمل: حالتی در فرد مصرف کننده است و زمانی روی می‌دهد که فرد برای دستیابی به تاثیر مطلوب، به طور فزاینده ای به مقدار بیشتری از مواد نیاز دارد، یا زمانی که فرد احساس می‌کند بعد از مصرف یکسان مواد، تاثیر آن کمتر شده است.

سوء مصرف: الگوی ناسازگارانه مصرف مواد که ضرف یک دوره ۱۲ ماهه روی می‌دهد و به اختلال یا پریشانی شدید منجر شود که با یک مورد زیر یا بیشتر مشخص می شود۱- ناتوانی در برآوردن تعهدات ۲- مصرف مواد در موقعیت هایی که از لحاظ جسمانی خطرناک هستند ۳- مشکلات قانونی ۴- مشکلات میان فردی

وابستگی به مواد: نوعی الگوی ناسازگارانه مصرف مواد است که با مجموعه ای از نشانه های شناختی، رفتاری، و فیزیولوژیکی ظرف دوره ۱۲ ماهه آشکار می شود که مصرف مداوم مواد آن را ایجاد می‌کند (هالجین،۲۰۰۳،ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۹ ).

وابستگی مشترک: به گروهی از الگوهای رفتاری اعضای خانواده اطلاق می شود که تحت تاثیر مصرف مواد یا اعتیاد عضو دیگری از خانواده قرار دارند (سادوک،۲۰۰۷ ).

۸-۱-۲) انواع مواد مخدر

محرک ها^[۲۲]: این داروها تاثیر فعال کننده ای بر سیستم عصبی دارند که موجب برانگیختن سیستم عصبی سمپاتیک و تاثیرات مرتبط با این سیستم می شود. و پس از این حالت برانگیختگی و انرژی زیاد، یک حالت خمودگی یا افسردگی در فرد به وجود می‌آید به نوعی می توان گفت که در این حالت یک حالت شارژ و متعاقب آن دشارژ در فرد به وجود می‌آید. انواع این مواد را می توان آمفتامین ها، کوکائین ها، کافئین نام برد که این مواد از لحاظ ساختار شیمیایی، تاثیرات جسمانی و روانی و خطر بالقوه ای که برای مصرف کننده دارند و با یکدیگر متفاوتند.

۱-۸-۱-۲) توهم زا ها^[۲۳]:داروهایی هستند که تجربیات ادراکی نابهنجاری به شکل هذیان ها و توهمات که معمولا دیداری هستند،به وجود می آورند. مسمومیت با داروهای توهم زا، تغییرات ناسازگارانه رفتاری و روانی مانند اضطراب، افسردگی، عقاید عطفی، ترس از دست دادن عقل، تفکر پارانوئید و به طور کلی اختلال در عملکرد به وجود می آورند. تغییرات ادراکی ، مانند تشدید ادراک ها، احساس های منع شخصیت، توهمات و هذیان ها نیز بارز هستند. پاسخ های فیزیولوژیکی عبارتند از: گشادی مردمک ها، افزایش ضربان قلب، تعریق، تپش قلب، دید تار، لرزش و ناهماهنگی حرکتی. این واکنش در برخی افراد شدیدترند و امکان دارد اختلال های ناشی از مواد توهم زا، مانند دلیریوم، اختلال روانپریشی، اختلال خلقی اختلال اضطرابی به وجود آورد.

داروهای توهم زا جند نوع هستند که برخی از آن ها مصنوعی و برخی طبیعی می‌باشند.پرمصرف ترین داروی توهم زا عبارتند از: اسید لیسرجیک دی اتیلامید (LSD^[24])، سیلوسیبین^[۲۵] (که در قارچ های توهم زا یافت می شود) دی متیل تریپتامین (DMT^[26])، مسکالین(پیوت^[۲۷])، دی متوکسی متیل آمفتامین^[۲۸] (DOM یا STP که مخفف «صفا، آرامش و صلح» است) ،متیلن دی اوکسی متامفتامین^[۲۹]، و فن سایکلیدین(pcp^[30]).