موسس فلسفه سیاسی در اسلام، ابونصر فارابی (258-339 ه.ق) – معلم ثانی- از نظریه پردازان اولیه و اصلی در حوزه اندیشه سیاسی و به ویژه دولت و نظام سیاسی بوده و اندیشه او بازتابی از اوضاع و شرایط جهان اسلام در زمانه وی می باشد. بنابراین، ضرورت دارد تا ابعاد مختلف اندیشه های این دانشمند بزرگ جهان اسلام بررسی و تبیین گردند.

پیشینه تحقیق

      با وجود این که درباره اندیشه سیاسی فارابی نوشتارهای فراوانی وجود دارد اما درخصوص جایگاه امت و امامت و حقوق و وظایف جامعه و امام در نظام سیاسی مد نظر معلم ثانی تحقیق جامع و کاملی به عمل نیامده و غالبا مباحث مطروحه در این زمینه نامرتب و پراکنده می باشند. منابعی که در تهیه این پژوهش از نظر گذرانیده شده عبارت اند از:

منابع مورد استفاده :

فارسی

1. کتاب ارزشمند « اندیشه سیاسی فارابی» نوشته محسن مهاجر نیا که در سال 1380 به وسیله بوستان کتاب قم به چاپ رسیده، توضیح جامعی پیرامون نظام سیاسی و دولت مدنظر فارابی ارائه کرده است. از مطالب این اثر بصورت مستقیم و غیر مستقیم، استفاده فراوانی در پژوهش پیش رو شده است. (شایان ذکر است که بدین خاطر بصورت مستقیم به مطالب این کتاب استناد شده که نویسنده در پایگاه اطلاع رسانی خود، استفاده از مطالب را با ذکر منبع بلا مانع دانسته است).
2. کتاب « فارابی؛ موسس فلسفه اسلامی» نوشته رضا داوری که سال 1374 به وسیله انتشارات طرح نو منتشر شده است. این کتاب نیز تلاش داشه تا ابعاد مخلف اندیشه و فلسفه فارابی را بررسی نماید.
3. کتاب «تاریخ فلسفه در جهان اسلام» ترجمه عبدالمحمد آینی که توسط انتشارات علمی و فرهنگی در سال 1373 به چاپ رسیده است. این کتاب در ضمن بررسی آرا فلاسفه بزرگ اسلامی به تبیین اندیشه های فارابی نیز می پردازد.
4. کتاب «نظریات اقتصادی ابو نصر محمد فارابی» نوشته حسن حبیبی در سال 1356 توسط انتشارات قسط به چاپ رسیده و نگاهی جامع و مفید به ابعاد اقتصادی اندیشه فارابی داشته است.
5. کتاب «تاریخ فلسفه اسلامی» ترجمه دکتر اسدالله مبشری که در سال 1361 توسط انتشارات امیر کبیر به چاپ رسیده و اشارات ارزشمندی به اندیشه ها و اهمیت فارابی در فلسفه اسلامی کرده است.
6. کتاب «درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی» نوشته جواد طباطبایی که توسط انتشارات کویر در سال 1372 منتشر شده و در آن اندیشه سیاسی فارابی تبیین شده است.
7. کتاب «حکیم فاراب» نوشته صفا ذبیح الله که در سال 1353 توسط انتشارات شورای عالی فرهنگ و هنر به چاپ رسیده و تصویر نسبتا جامعی از اندیشه فارابی ارائه کرده است.

ب: منابع عربی

1. کتاب «ابونصر الفارابی فیلسوف الاسلام و المعلم الثانی» که در سال 1989 توسط رایزنی فرهنگی ایران در دمشق به چاپ رسیده است.
2. کتاب «الفارابی فی حدوده و رسومه» که توسط جعفر آل یاسین در سال 1985 در بیروت نوشته شده است.

ج: منابع انگلیسی

1. ” AL-FARABI’S PHILOSOPHY OF EDUCATION”, Dr. Muhammad Rauf, 2013.

2.” Al-Farabi: the history and modernity”, Altayev Jakipbek, 2010.

3.” Philosophy in the Islamic World”, Prof Peter Adamson, 2007.

4. “ENVISIONING A PERFECT CITY: AN INTRODUCTION TO AL FARABI’S POLITICAL PHILOSOPHY”,2013.

البته شایان ذکر است که آثار متعددی به زبان فارسی، عربی و انگلیسی پیرامون فلسفه و اندیشه سیاسی فارابی به تحریر در آمده است . و برای نگارش

 پژوهش حاضر بسیاری از آنها مطالعه و بررسی شده اما به جهت همپوشانی داشتن بسیاری از آثار با یکدیگر، سعی بر آن بوده تا تعداد محدود و معینی از آنها به عنوان ادبیات پژوهش در نظر گرفته شوند.

مفاهیم تحقیق

پژوهش حاضر مفاهیم مختلفی را از گهر اندیشه های فارابی به کار گرفته است. اما اصلی ترین مفاهیم قابل عرضه در آن عبارت اند از:

امت:

امت در اندیشه سیاسی فارابی عبارت است از سطح منطقه ای حکومت که ما بین اجتماع عظمی( معموره ارض) یا همان حکومت جهانی و اجتماع صغری یا همان حکومت ملی می باشد. در واقع، امت شامل مردم یا اعضای اجتماع منطقه ای مد نظر معلم ثانی می باشد.

امامت:

امامت در اندیشه سیاسی فارابی عبارت است از رکن اداره و رهبری جامعه به سمت کمال و سعادت؛ این رهبری از سطوح مختلفی(رئیس اول، رئیس مماثل، رهبری سنت، رهبری افاضل و رهبری روئسای سنت) تشکیل یافته که دو سطح اول آن انحصاری و ایده آل بوده اما سطوح بعدی امامت و رهبری جامعه در غالب رهبری فقهای جامع الشرایط محقق می شود.

اندیشه سیاسی:

اندیشه سیاسی فارابی در واقع تلاش فکری وی است برای پاسخ‫گویی به سوالات سیاسی موجود در جامعه و حل بحران هایی که جامعه را از حالت تعادل خارج ساخته بود.

نظام سیاسی :

نظام سیاسی مد نظر فارابی اجتماعی است که همه اعضا و ارکان آن برای رسیدن به سعادت با یکدیگر تعاون می‫کنند. در واقع، به دلیل اجماعی بودن انسان، نظام سیاسی راه رسیدن به سعادت را فراهم خواهد کرد.

سوالات تحقیق

         سوال اصلی مدنظر نویسنده در پژوهش حاضر این می باشد که:

– امت و امامت چه جایگاهی در اندیشه سیاسی فارابی دارند؟

سوالات فرعی: