پایان نامه کارشناسی ارشد رشته اقتصاد : جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران

مقدمه

انرژی یكی از اساسی‌ترین بخش‌های جهان ماست. ما از انرژی برای انجام كارها استفاده می‌كنیم. انرژی به حركت درآورنده وسایل نقلیه اعم از خودرو، قطار، هواپیما و همچنین موشك‌هاست. انرژی خانه‌های ما را گرم می‌كند، غذای ما را می‌پزد، موزیک می‌نوازد و تصاویر تلویزیون را به ما نشان می‌دهد. زمانی كه غذا می‌خوریم، بدن ما غذا را به انرژی جهت انجام كار تبدیل می‌كند. هنگامی كه می‌دویم یا راه می‌رویم، انرژی غذا را در بدن خود می‌سوزانیم. همچنین هنگامی كه فكر می‌كنیم یا چیزی می‌خوانیم یا می‌نویسیم، كاری انجام می‌دهیم. خودروها، هواپیماها، قطارهای برقی، كشتی‌ها و ماشین‌آلات نیز انرژی را به كار تبدیل می‌كنند. بنابراین انرژی را می‌توان به «توانایی انجام كار» توصیف كرد. (سازمان بهینهسازی مصرف سوخت 1382)

با بررسی تاریخ تمدن و پیشرفت بشر ملاحظه می‌گردد، تمدن بشر در پرتو توانایی انسان در به كار گرفتن انرژی بوده است، قبل از انقلاب صنعتی، انرژی محدود به قدرت بازوی انسان و حیوانات بوده و در نتیجه قدرت جوامع بشری به تعداد جمعیت و افراد هر كشور وابسته بوده است. بعد از انقلاب صنعتی، مصنوعات اختراع شده، سطح استفاده از انرژی را بسیار گسترده نموده بطوریكه انقلاب صنعتی را دروازه ورود تمدن بشری به عصر تازه‌ای می‌دانند. (كریمی 1378)

بعد از انقلاب صنعتی، مصنوعات اختراع شده نظیر اختراع ماشین بخار و استفاده از آن در به حركت درآوردن قطارها و چرخ كارخانجات تاثیر بسزایی در رشد و توسعه اقتصادی كشورهای توسعه‌یافته كنونی داشته است. در ابتدا استفاده از ذغال‌سنگ و انرژی موجود در آن موجب به حركت در آمدن توربین‌ها و موتورهای بخار گردید اما اندك اندك جایگزین‌شدن سایر سوخت‌های فسیلی مثل نفت و گاز به عنوان انرژی برتر جای خود را در اقتصاد و صنعت پیدا نمود و هنوز هم به عنوان مهمترین و استراتژی‌ترین منابع انرژی مورد توجه قرار دارند. (نوشین 1371)

ارزان بودن و قابلیت استفاده آسان و وسیع سوخت‌های فسیلی به شكل عمده نفت و گاز، هنوز جایگاه ویژه‌ای به این منبع در دنیای كنونی داده است. ورود انرژی در مباحث اقتصادی تا قبل از دهه 1970 میلادی به شكل جدی مطرح نشده بود اما بعد از افزایش قیمت نفت خام و ظهور بحران در اقتصاد جهانی مسئله انرژی و كمیابی آن مطرح و به شدت مورد توجه اقتصاددانان خصوصاً كشورهای صنعتی واقع شد و انرژی نیز بویژه در مطالعات اقتصادی به عنوان یک منبع كمیاب مورد مطالعه علم اقتصاد قرار گرفت. (احمدیان 1373)

قبل از انقلاب صنعتی، كشاورزی بخش مسلط در اقتصاد بوده و حدود هشتاد درصد تولیدات به این بخش اختصاص یافته بود و در حقیقت زمین به عنوان عامل سرمایه و نیروی كار نقش اساسی را در تابع تولید ایفا می‌كردند اما بعد از انقلاب صنعتی و ورود مواد اولیه در فرایند تولید، این مواد نیز در توابع تولید جایگاه خویش را در منابع مختلف نظیر فولاد و نساجی پیدا نمود. ارزان بودن انرژی منجر به عدم توجه به این عامل مهم در تابع تولید گشته بود اما بعد از بحران سال 1970 و درك انرژی به عنوان منبع كمیاب و تداوم مطالعات در این زمینه، اقتصاد انرژی شكل گرفت. (تیرل وال 1378)

اقتصاد انرژی عمدتاً در منابع پایان ‌پذیر مطرح بوده و مطالعات كنونی در زمینه استفاده بهینه انرژی، صرفه‌جویی انرژی، تقاضای انرژی، تولید و نظایر آن شامل می‌شود. اما انرژی از دو جنبه خاص اهمیت دارد. اولاً تامین كننده انرژی مصرفی خانوارهاست در این خصوص نیازمندی‌های انرژی مصرفی خانوارها و چگونگی تنظیم مصارف انرژی خانوارها در تامین نیازهایشان مطرح است. ثانیاً در تحلیل انرژی به بررسی و تعیین میزان انرژی لازم برای تولید مواد اولیه، محصولات كارخانه و عرضه خدمات نیز مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. (شكیبایی، 1378)

از طرفی در یک ساختار اقتصادی اساساً پیوندهای اقتصادی در دو وجه تامین نهاده (پیوند پسین[1]) و تولید محصول (پیوند پیشین[2]) مشاهده می‌شود. بر این اساس نقش انرژی در تعیین سطح استفاده از انرژی در تولید كالاها، وابستگی میان بخش‌های اقتصادی و سهم آنها در انرژی تجسم یافته در كالاها و خدمات در قالب تجزیه وتحلیل داده ـ ستانده (I-O) نیز از جایگاه خاصی برخوردار است. بنابراین در این پایان‌نامه به بررسی جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران با بهره گرفتن از تحلیل‌های پیوندی پرداخته خواهد شد.

این تحقیق پنج فصل را در برمی‌گیرد، كه هر فصل نیز خود دارای چند بخش است، این وصول به ترتیب در ذیل آورده شده است.

فصل اول، كلیات تحقیق را دربرمیگیرد و بخش‌های آن عبارت است از:

مقدمه
بیان مسئله
ضرورت و اهمیت تحقیق
هدف تحقیق
سوالات تحقیق
فرضیه‌های تحقیق
روش‌شناسی تحقیق

فصل دوم، انرژی و اهمیت آن را بیان میكند، كه دارای نه بخش است:

انواع منابع انرژی
منابع اولیه انرژی و حامل‌های انرژی
انرژی در نظریات اقتصادی
تقاضای انرژی در بخش‌های مختلف اقتصادی
انرژی و سایر شاخص‌های اقتصادی
مصرف سرانه و شدت انرژی
مصرف سرانه انرژی و رشد اقتصادی
شاخص بهره‌وری انرژی
اثرات تورمی افزایش قیمت انرژی
پیشینه تحقیق

فصل سوم، ی بر ادبیات تحلیل داده- ستانده است، و بخش‌های این فصل عبارتند از:

جدول داده- ستانده
سابقه تاریخی جدول داده- ستانده
فروض و ساختار جدول داده- ستانده
ضرایب فنی داده- ستانده و معكوس ماتریس لئونتیف
معرفی پیوندهای پسین و پیشین
تجزیه ماتریس لئونتیف
معرفی شاخص‌های ارزیابی بخش انرژی

فصل چهارم تحقیق به بررسی جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران در چارچوب جدول داده– ستانده سال 1378 محقق می پردازد.

معرفی جدول داده- ستانده سال 1378
جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران
روش کار
بررسی پیوندهای پسین و پیشین كلی بخش انرژی در اقتصاد ایران
بررسی شاخص انتشار و حساسیت بخش انرژی در اقتصاد ایران
بررسی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بخش انرژی

فصل پنجم، نتیجه گیری و پیشنهادها را دربرمیگیرد.

1-2 بیان مسئله

بخش انرژی در اقتصاد دو نقش اساسی را می‌تواند ایفا كند. از یک طرف تامین‌كننده نیازهای انرژی مصرفی بخش خانوارهاست كه خانوارها از این انرژی به عنوان كالای مصرفی استفاده كرده، با مصرف انرژی رفاه اقتصادی لازم را كسب می‌نمایند و از طرفی دیگر تامین‌كننده انرژی به عنوان نهاده تولید برای زیربخش‌های مختلف اقتصادی همچون كشاورزی، صنعت و خدمات است. اما نكته اساسی این است كه بخش انرژی در عین حال كه در زیربخش‌های مختلف اقتصادی تاثیرگذار است و نهاده‌های انرژی زیربخش‌ها را تامین می‌كند، از سایر زیربخش‌های اقتصادی نیز تاثیر می‌پذیرد. سوال اساسی آن است میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری برای بخش انرژی در اقتصاد ایران چگونه است؟ پس دو مسئله اساسی مطرح است:

بخش انرژی چه ارتباطی با بخش‌های پیشین و پسین خود دارد؟
بخش انرژی به چه میزان بر سایر بخش‌ها تاثیر می‌گذارد و به چه میزان از سایر بخش‌ها متاثر است؟

1-3 ضرورت و اهمیت تحقیق

بخش انرژی یكی از بخش‌های سرمایه‌بر است و منابع قابل توجهی را در اقتصاد كشور به خود اختصاص می‌دهد. این منابع عظیم باید بتوانند تاثیرات توسعه‌ای خود را بر كل اقتصاد و هر یک از زیربخش‌های اقتصاد به جا گذارد. بخش انرژی برای این كه بتواند با بهره گرفتن از تجهیز منابع، انرژی موردنیاز اقتصاد را تامین كند لازم است در ارتباط تنگاتنگی با سایر زیربخش‌های تامین‌كننده نهاده‌های مورد نیاز این بخش (بخش انرژی) قرار گیرد. پس اثر ستانده‌ای كه بخش انرژی در اقتصاد ایجاد می‌كند و محاسبه این كه آن ستانده چه میزان بر روی سایر بخش‌ها ستانده ایجاد می‌كند و مقایسه آن با كل ستانده اقتصاد از اهمیت پرداختن به موضوع است. این تحقیق از آن جهت اهمیت دارد كه می‌تواند مشخص كند حركت بخش انرژی مستلزم حركت چه زیربخش‌هایی از اقتصاد است. روشن شدن این مسئله ما را در سیاست‌گذاری برای توسعه بخش انرژی آشنا خواهد كرد.

1-4 هدف تحقیق

محاسبه میزان ارتباطات پسین و پیشین بخش انرژی بر اساس تحلیل‌های پیوندی
محاسبه میزان شدت تاثیرپذیری/ تاثیرگذاری بخش انرژی از/ بر سایر بخش‌ها

1-5 سوال‌ تحقیق

آیا تاثیرپذیری بخش انرژی از بخش‌های دیگر بیشتر است یا تاثیرگذاری آن بر بخش‌های دیگر؟

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب