کلیدواژه: احساس پیوستگی، نارسایی هیجانی، شادکامی

 1-1 مقدمه

شادکامی[1]، خوشحالی، خرسندی و خشنودی کلماتی هستند که از نقطه نظر ادبی، تقریباً دارای بار معنایی مشترکی می باشند، اما از دیدگاه روان شناختی هر کدام پیام متفاوتی را ارائه می دهند.

شادکامی از مهمترین نیازهای روانی بشر است که تاثیر عمده ای بر شکل گیری شخصیت و سلامت روان دارد. بالندگی، سرزندگی و نشاط روانی انسان به دلیل تأثیرقابل ملاحظه ای كه بر تمامی جنبه های شخصیتی انسان وچگونگی بروز و ظهور رفتارهای مختلف او دارد، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. از هنگامی که مارتین سلیگمن[2] (2002) رویکرد “روان شناسی مثبت نگر[3] ” را به جامعه روان شناسی معرفی نمود، حدود دوازده سال می گذرد و در این مدت کوتاه شاهد به وجود آمدن یک مکتب جدید با نظریه ها، پدیده ها و مفاهیم مختلف بوده ایم. اگرچه این مفاهیم و اصطلاحات امروزی از ابتدای پیدایش دانش بشری، توسط فیلسوفان و دانشمندان یونانی، هندی و ایرانی مورد بحث و چالش بسیار قرار گرفته اند، اما سلیگمن و همکارانش با بهره گرفتن از روش علمی و طبقه بندی مفاهیم توانستند مجموعه کاملی از این کلمات را در یک مکتب جدید فکری با عنوان رویکرد مثبت نگر معرفی نمایند.

در سال 2002 میلادی، مارتین سلیگمن (2002) با بیان نظریه شادکامی که به مفهوم «اودایمونیا[4]» ارسطو شباهت بسیاری دارد، گام بزرگی را در جهت تعریف شادکامی برداشت. . ارسطو شادکامی را در خوب بودن، نیکی کردن و زندگی در سایه آن می دانست و سلیگمن به پیروی از این جمله، شادکامی حقیقی را رسیدن به فراخنای شناسایی و رشد توانایی (کنجکاوی، نیروی حیاتی و قدردانی) در بازی، کار و عشق بیان کرده است (سلیگمن، 2002).

در طی سال های اخیر، بررسی تجربه شادكامی نیزتوسط روان شناسان و جامعه شناسان افزایش یافته است و روان شناسان علاقمند به حیطه روان شناسی مثبت نگر،توجه خود را بر منافع بالقوه احساس های مثبت، نظیراحساس شادكامی معطوف كرده اند؛ چرا كه می توان به آن، به عنوان یكی از مؤلفه های سلامت روان نگاه كرد.

درهر جامعه ای ،قسمتی از برنامه ریزی برای داشتن آینده ای مطلوب و کارآ در آموزش و پرورش آن جامعه صورت می پذیرد .جایی که جوانه های امید و نشاط هر جامعه ای در آن رشد می نماید و بدون تردید اگر دانش آموزان که سرشار از نیرو و ظرفیت های بکر هستند از سلامت روان و نشاط و طراوت فکری و جسمی برخوردار باشند ،نقش تعیین کننده ای درتعیین سرنوشت آینده ی جامعه خود دارند.

برنامه­ ریزان و دست اندرکاران و مسئولین جامعه با حمایت هایی که از نسل در حال رشد خواهند داشت می توانند موجب افزایش سلامت روان افراد شده و استعداد های درونی آنان را شکوفا کنند.لذا پژوهش حاضر به دنبال آن است تا رابطه احساس پیوستگی ونارسایی هیجانی با شادکامی را مورد بررسی قرار دهد.

1-2 بیان مسئله                                                            

یکی از نعمات الهی که خداوند به انسان عنایت فرموده ، نعمت سلامتی است که یکی از ابعاد آن بعد روانی است. از نیازهای روانی انسان ،که اهمیت زیادی دارد ،شادی و نشاط در زندگی است .شادی به زندگی معنا می بخشد و موجب نشاط روحی و سلامتی و افزایش توانایی می شود. انسان شاد می

 تواند قله های موفقیت را طی نماید و در اجتماع نقش سازنده ای داشته باشد.

شادی و نشاط ،از جمله حالتهای فراگیر شخصیت انسان است که برنگرش ها، باورها، احساسات و رفتار او تاثیر شگرفی می گذارد و می تواند همه جنبه های شخصیت او را در حال و آینده، دستخوش تغییر و تحول کند (گلدبرک [5]،2000،به نقل از اکسیان،1383).

شادکامی[6] به عنوان یکی از مهمترین نیازهای بشر همیشه ذهن انسان را به خود مشغول کرده است. شادکامی، حالت خوشحالی و سرور (هیجانات مثبت)، راضی بودن از زندگی و فقدان افسردگی واضطراب (هیجانات منفی) است (آرگایل[7] ،2001). رجاس[8] (2007) شادکامی را به عنوان مجموعه ای از عواطف و نوعی ارزیابی شناختی از زندگی تعریف می کند. وی آن را درجه ای از کیفیت زندگی افراد می­داند که به طورکلی مثبت ارزیابی می شود. افراد شاد، خود را به عنوان دارندگان ویژگی های مثبت می بینند که به وقایع زندگیشان کنترل دارند.

    شادکامی پیامدهای مثبتی بر سبک زندگی و موفقیت تحصیلی افراد دارد و میل به انجام رفتارهایی که با موفقیت تحصیلی مرتبط هستند را افزایش می دهد. این توضیح ریشه در مطالعات بسیاری دارد که بیان کرده اند شادکامی به فعالیتهای جذاب و تولید کننده منجر می شود . شادکامی به عنوان یک عاطفه مثبت می تواند روابط بین فردی را تسهیل کرده و پیامدهای مثبت گسترده ای بر شناخت، سطح فعالیت اجتماعی و سلامتی داشته باشد (علی پور و همکاران ،1389).

     با توجه به اهمیت تاثیر شادکامی برحیطه های مختلف زندگی، بحث پیرامون روش های ایجاد و افزایش شادکامی ضروری می نماید. تحقیقات زیادی در زمینه ی تشخیص صفات افراد شادکام صورت گرفته که برخی صفات از قبیل روابط اجتماعی ، خود کنترلی، عزت نفس و … برای افراد شاد تشخیص داده اند . آلبر کستن[9] (2003) معتقد است که تجربه استرس، احساس شادکامی را کاهش می دهد یعنی هرچه فرد استرس بیشتری را تجربه نماید.از میزان شادکامی او کاسته می شود و سلامت روان را تهدید می کند. در سالهای اخیر ،اعتقاد براین است که درنظر داشتن شادی و طراحی برنامه هایی برای شاد بودن، باعث افزایش شادمانی می شود و غالبا شادکامی توام با کارکرد مطلوب و سلامتی روانی همراه بوده و با احساس پیوستگی در ارتباط می باشد.

هدف از این پ‍ژوهش بررسی نقش واسطه ای عزت نفس سازمانی در رابطه بین عدالت سازمانی با سازگاری شغلی كاركنان بوده است. روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری تحقیق شاما کارکنان کمیته امداد استان فارس به حجم 750 نفر بوده اند، نمونه آماری شامل 150 نفر است كه به روش نمونه‌گیری خوشه ای انتخاب شد .ابزار اندازه گیری پرسشنامه عزت نفس سازمانی پیر ، گاردنر، كامینگز و دان هام، پرسشنامه سازگاری شغلی پوركبیریان و پرسشنامه عدالت سازمانی نی هوف و مورمن بوده است . تحلیل داده ها با آزمون ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون صورت گرفت. نتایج نشان داد که عزت نفس در رابطه بین عدالت سازمانی و سازگاری شغلی نقش میانجی دارد .از طرفی مولفه های عدالت سازمانی با سازگاری شغلی دارای ارتباط معنی داری هستند. همچنین در بین مولفه های سازگاری شغلی عزت نفس سازمانی با فعال بودن ، واكنش پذیری و پشتكار دارای ارتباط معنی داری است .از طرف دیگر از بین متغیرهای پیش بین ، مولفه های عدالت سازمانی عدالت توزیعی و عدالت رویه ای و متغیر پیش بین عزت نفس سازمانی با متغیر ملاك سازگای شغلی دارای رابطه معنادار هستند كه به ترتیب عزت نفس سازمانی از عدالت توزیعی و عدالت توزیعی ازعدالت رویه ای بتای بزرگتری دارد و پیش‌بین قوی‌تری برای ساز گاری شغلی می‌باشد.

كلید واژه‌ها : سازگاری شغلی ، عدالت سازمانی ، عزت نفس سازمانی

1-1 مقدمه

یكی از مهمترین منابع هر سازمانی، نیروی انسانی آن است . عوامل تشكیل دهنده این نیرو، افرادی با احساس هستند كه اگر انگیزش كافی داشته باشند، استعداد و مهارت خود را در خدمت سازمان به كار می برند. داشتن روحیه و رضایتمندی شغلی در رسیدن به بهره‌وری بالای سازمانها بسیار مهم است. همچنین یكی از عوامل مهم در بالا بردن انرژی روانی كاركنان یک سازمان، بهبود رضایت شغلی آن ها است ( شهرابی فراهانی ، 1391 ،ص 163) .

نتایج تحقیقات علوم رفتاری به طور اعم و رفتار سازمانی به طور اخص نشان می دهد كه استفادة مطلوب از منابع انسانی، متكی به اقداماتی است كه در پرتو آن ها جو و فضا یی در سازمان ایجاد شود تا هر یک از كاركنان با رضایت كامل و احساس امنیت خاطر، حداكثر تلاش را در جهت مطلوب وظایف شغلی به كار برند (صادقیان ، 1388 ، ص 50).

سازگاری شغلی از مفاهیم اساسی در نظریه های رشد شغلی در رابطه با رفتار حرفه ای می باشد و از انجا كه مهمترین عامل در نیل به اهداف هر سازمان،نیروی انسانی است و بی شک موفقیت و پیشرفت هر سازمان به نیروی انسانی آن بستگی دارد.از زمانی که کار،جایگاه مهمی را در زندگی افراد به خود اختصاص داده است نه تنها وضعیت جسمانی افراد بلکه روان آنها را متاثر می سازد. اگر سازمان ها دغدغه توسعه منابع انسانی و دستیابی به مزیت رقابتی پایدار در بازار را دارند،برآوردن نیازهای کارمندان امری ضروری و مهم است( حسینی ،1392 ) .

در واقع محیط کار خانه دوم انسان است. پیداست که این محیط همچون محیط خانه باید برآورنده حداقلی از نیاز های روحی و روانی افراد باشد تا ضمن کسب درآمد به ارتقای دانش حرفه ای خود پرداخته و صادقانه کار کنند. احتمالا قسمت عمده ای از زندگی هر کس صرف شغلش می شود که می تواند به صورت دلخواه یا به اجبار باشد. پژوهش ها نشان می دهد که خشنودی شغلی با بهداشت روانی،امید به زندگی طولانی تر ارتباط دارد ( حسینی ،1392 ) .

سازگاری ( سازش )شغلی برای ادامه اشتغال موفقیت آمیز عامل مهمی به شمار می رود . سازگاری شغلی یعنی حالت سازگار ومساعد روانی فرد نسبت به شغل مورد نظر پس از اشتغال ( احیا كننده ، شفیع آبادی ، سودانی ، 1387 ، ص4) .

اما در شرایط متحول و متغیر کنونی، سازمان ها برای دست یابی به کارآیی و اثربخشی بیش تر و در نهایت دست یابی به اهداف تعیین شده شان ناگزیرند که توجه کافی را به منابع انسانی خود مبذول بدارند. نگرش افراد متأثر از ادراکات آنان نسبت به میزان رعایت عدالت در سازمان می باشد ( حقیقی ، احمدی ، رامین مهر ، 1388 ، ص 80) .

این باور در فرهنگ ما رایج است كه پیامدهای هر كاری باید با عدالت همراه باشد عدالت اغلب در سازمان نیز مفهوم می یابد و با عنوان عدالت سازمانی از آن یاد می شود . عدالت یک مفهوم آمیخته با جامعه است و در بیشتر جنبه های زندگی حضور دارد. عدالت سازمانی ممکن است به گونه ای بالقوه، بسیاری از متغیرهای پیامدی رفتار سازمانی را تبیین کنند. عدالت سازمانی درجه ای است که کارکنان احساس می کنند قوانین، رویه ها و سیاست های سازمانی مربوط به کار آنها، منصفانه است .

از انجا كه منابع انسانی امروزه یکی از مهمترین دارایی های سازمانها به شمار می روند . انسانها در سازمان های دانش محور به عنوان کلیدی ترین مساله مدیران مطرح هستند . افراد در طول زندگی ، چندین تصور مختلف از خود پیدا می كنند. عزت نفس یک خودآگاهی مهم و یک عامل قوی در ترغیب شخص به كار، تعیین ظرفیت، خودهدایت گری، خودكنترلی و تمایل به رفتارهای كاری سودمند است .

عزت نفس کارمندان و حفظ و ارتقای آن یکی از مهمترین راه های بالابردن انگیزه و به تبع آن ارزش و کارایی آنان خواهد بود .

 

 

 2-1 بیان مسئله

سازگاری شغلی یكی از عوامل مربوط به ایجاد هماهنگی در كار است . رضایت ، محرك رفتار ترمیم و بازسازی است و نارضایتی ، محرك رفتار سازگار است . در برخی جاها ، عدم تطابق بین نیازهای یک شخص و مزایای محیطی چشم گیر است و شخص به زور طریق سازگاری را در پیش خواهد گرفت .

اصطلاح سازگاری شغلی اغلب برای خلاصه كردن فرایندی استفاده می شود كه هر فرد طی آن مهارت های كلی و توانایی هایی را كه برای براوردن نیازهای محیط شغلی لازم است ، بالا می برد ( استراسر[1]ولاستینگ[2] ، 2003 ، ص 129) .

سازگاری شغلی با كاهش تعارض و افزایش كارایی در كار مشخص می شود . سازگاری شغلی شامل شرح و توضیح رفتارهایی است كه منجر به اجرای موثر و خوب وظایف مورد نیاز افراد و نگرش مثبت به سوی نقش كاری جدید میگردد . از این رو در تعریف سازگاری شغلی بر عوامل فردی ، حمایت اجتماعی و عوامل كاری تاكید میشود ( كوانگ[3] و یینگ[4] ، 2007 ، ص 267، 268) .

سازگاری شغلی برای ادامه اشتغال موفقیت آمیز عامل مهمی به شمار می رود . هر فردی انتظار دارد كه اشتغال به كار مورد نظر نهایت خشنودی و سلامت و اعتبار را برای فرد تامین می كند و نیازهای اولیه اش را نیز براورده سازد . در زمینه سازگاری شغلی تعاریف گوناگونی ارائه شده است . می توان گفت كه سازگاری شغلی عبارت است از حالت روانی فرد نسبت به شغل مورد نظر پس از اشتغال ، سازگاری شغلی تركیب و مجموعه ازعوامل روانی و عوامل غیر روانی است . عوامل غیر روانی همه ابزارها و ادوات كار را شامل می شود كه توسط فرد شاغل به نوعی از آنها برای انجام كار مورد استفاده قرار می گیرند . اما عامل روانی ویژگی های شخصی و تجربه های آموخته شده فرد در ارتباط با شغلش را شامل می گردد ، مانند ارتباط متقابل با سایرین ، دید مثبت به شغل ، در آمد كافی و ارزش گذاری به كار كه باعث می شوند فرد با شغلش سازگار شده ، بدان ادامه دهد ( شفیع آبادی ،1386 ، ص 92) .

به نظر هرشنسون[5] سازگاری شغلی دارای سه جز است : 1- رفتار نقش شغل 2- عملكرد وظایف 3- رضایت كارمند (هرشنسون ،1996،ص 442 ) .

هم چنین سازگاری شغلی از عوامل مهم افزایش بهره وری و سود آوری كاركنان نسبت به سازمان ، تعلق و وابستگی آنان به محیط كار افزایش كمیت و كیفیت كار ، برقراری روابط خوب و انسانی در محل كار ، بالا بردن روحیه ، عشق و علاقه به كار است تردیدی نیست كه هر سازمان خود یک ارگانیسم منحصر به فرد است و نخستین عامل آن انسان و توجه به روحیه كاركنان است ( اكبری فرد ، 1388 ، 

اصطلاح سبك زندگی، اصطلاح رایجی است كه بیشتر اوقات برای اشاره به روش زندگی مردم به كار می رود و بازتاب دامنه كامل ارزش های اجتماعی، طرز برخورد و فعالیت ها است(باقیانی، 2003). سبك زندگی شامل رفتارهایی مانند عادات غذایی، خواب و استراحت، فعالیت بدنی و ورزش، كنترل وزن، استعمال دخانیات و الكل، ایمن سازی در مقابل بیماری، سازگاری با استرس و توانایی استفاده از حمایت های خانواده و جامعه می باشد(فیپس[2]، 2003).

بیش از یک سوم كل موارد مرگ و میر در دنیا، به دلیل چند رفتار تهدید كننده سلامتی می باشد كه ناشی از نادرستی سبك زندگی فردی و اجتماعی است و مهم ترین آن ها شامل رژیم غذایی نامناسب، كمی فعالیت بدنی، استعمال سیگار و رفتار جنسی نامناسب می باشد (فیپس، 2003). كنترل عوامل خطر در سبك زندگی و عادات بهداشتی مانند تغذیه نادرست، فقدان فعالیت ورزشی، استعمال سیگار، مصرف الكل و مواد مخدر تقریباً سبب كاهش حدود50 درصد از مرگ های زودهنگام می شود(چارکازی، 2009).

در زمینه رابطة ورزش و سلامت روانی قبلاً تصور عموم بر این بود که فعالیت های ورزشی برای سلامت جسمانی مفید است. امروزه به این امر توجه شده که ورزش علاوه بر سلامت جسمانی، می تواند در ارتقای سلامت روانی نیز مؤثر باشد (لاندرز، 2005). تحقیقات نشان داده اند که فعالیت های حرکتی منظم به طور فوق العاده ای بر وضعیت جسمانی و روانی افراد تأثیر مثبت دارد (ست کوئیز و مازر، 2006). لاندرز و پتروزیلو (1994) در زمینه بررسی نتایج 27 مطالعه بین سالهای 1960 تا 1991 نشان دادند که 81 درصد پژوهشگران به این نتیجه دست یافته اند که فعالیت جسمانی با کاهش اضطراب مرتبط است. رایلی و استارت (1995) نیز عنوان کرده اند که دانش آموزان ورزشکار در مقیاس های سلطه گری، مردم آمیزی، خودپذیری، اجتماعی شدن و احساس سلامتی بالاتر از غیر ورزشکاران هستند.

همچنین پژوهش ها نشان داده است که ورزش باعث افزایش سلامت روانی، تقویت احساس ارزشمندی، کاهش اضطراب و افسردگی (گیاکوبی، هازون بلاس و فرای، 2005) و افزایش قدرت ذهنی (لوی و لوی، 2005) می شود.

ورزش آثار مفیدی بر روی خلق وخوی افراد دارد، برخی شواهد پژوهشی نشان داده اند که فعالیت عضلانی سبب ترشح موادی در مغز می گردد که موجب بروز شادی و نشاط در شخص می شود. امروزه ورزش در درمان اختلالات روحی و روانی مورد توجه طب ورزش و رواندرمانی قرار گرفته است .فشارهای روحی و عصبی که هر روزه با ماشینی شدن زندگی بیشتر شده و استرسهای روزمره زندگی افزوده می گردند، متخصصان و کارشناسان را بر آن داشته است که از ورزش به عنوان واکسنی جهت درمان بیماریهای جسمی و روانی استفاده کنند، زیرا ورزش یکی از ساده ترین، بی خطرترین، کم هزینه ترین و طبیعی ترین راه های مقابله با مشکلات جسمی و روحی است(بنایی، 1384). ورزش زمانیکه به صورت گروهی انجام شود باعث می شود تا افراد با همدیگر در تماس و ارتباط باشند، روابط اجتماعی فرد را تقویت میکند و بیان احساسات، بدن را شکوفا می سازد، همچنین فعالیت هماهنگ، یکی از روش هایی است که اثرات مفیدی بر خلق وخو و تفکرات فرد دارد و افکار منفی و مخرب را از بین می برد(گرافت، 2000).

در بیست سال گذشته توجه بسیاری به مساله رواندرمانی همراه با فعالیت بدنی و اثرات مفید ورزش، در ارتباط با سلامت روان شده است (مارتینسن، 2004). پرداختن به فعالیت ورزشی به نحوی سبب تخلیه هیجان می شود، بدین معنا که برخی از عواطف منفی، تضاد و تعارضات درونی فرد تخلیه شده و حس اعتماد به نفس، احترام به خویشتن، احساس شادابی و سلامت جسمی در فرد نمایانگر می شود. به عبارتی می توان گفت ورزش و فعالیت بدنی برنامه ریزی شده، سبب تقویت و بهبود دستگاه های بدن مانند قلب و تنفس و بهبود آمادگی جسمانی در فرد می شود، چون جسم و روان انسان مانند یک جزء واحد عمل می کنند، لذا میتوان انتظار داشت که بهبود یکی بر دیگری اثر مثبت داشته باشد.

ورزش با تعریق و افزایش ضربان قلب ، كاهش اضطراب و افسردگی را موجب می شود، ورزش مستمر به طوریكه بدن شروع به تعرق كند ، باعث

 افزایش تراوش هورمونهای آندورفین، آنكفالین و دانپورفین كه خاصیت تسكین دهندگی دارند می شود . نقش ورزش مستمر در افزایش هورمون رشد كه باعث ایجاد انگیزه ، شور و شوق زندگی در فرد می شود ، در سن 20 سالگی حداكثر تراوش خود را دارد و طبق تحقیقات متخصصین در هر 10 سال ، 15 درصد از تراوش این هورمون کاسته می شود ،‌در حالیكه ورزش مرتب میزان تراوش هورمون رشد را در سنین بالا در بدن تنظیم می كند . از دیگر فواید ورزش ، جلوگیری از فشار خون و سكته های قلبی و مغزی می باشد. ورزش مستمر ،كاهش چربی مضر خون( L.D.L)و افزایش چربی مفید خون(H.D.L ) است که این امر از تجمع چربی داخل عروق و تنگی و انسداد رگها جلوگیری می كندو در مجموع از وقوع سكته های قلبی و مغزی و افزایش فشار خون جلوگیری می کند. پس زمانیكه در اثر ورزش سیستم ایمنی بدن قوی تر شد ، سلولهای سرطانی نیز كمتر خود را نشان می دهند واین امر موجب کاهش احتمال بروز سرطان در افراد است . هر یک از ارگانهای بدن دارای عمر خاصی است ، به عنوان مثال قلب انسان از هنگام حیات حدود 2 میلیارد بار می تپد كه در این رابطه ضربان قلب انسانهای مضطرب و عصبانی حدود 80 الی 85 بار است كه با ضرب این تعداد در دقیقه و ساعت و روز و تقسیم آن بر 2 میلیارد ،‌عمر متوسط افراد عصبانی حدود 50 سال در می آید ولی با توجه به اینكه نبض افراد ورزشكار در حالت سکون حدود 50 بار در دقیقه می زند(ضربان قلب ورزشكاری كه در سیستم اسید لاكتیک یا غیر هوازی كار می كند حدود 151 بار می باشد) با انجام عملیات قبلی ، طول عمر متوسط این افراد به حدود 85 می رسد و این نشان می دهد كه ورزشكاران حدود 30 سال بیشتر از بقیه افراد عمر می كند(باقری، 1378) .

از جمله متغیر های مهمی که جزء شاخص های سلامت روان محسوب می شوند و در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند؛ می توان به عزت نفس، شادکامی ذهنی و 

شرح احوال و آثار محمودبن عثمان و شیخ ابواسحاق کازرونی

1-1-محمود بن عثمان

   محمود بن عثمان از مولفان و نویسندگان قرن هشتم هجری است که متأسفانه اطلاعات اندکی درباره‌ی وی در دست است .

استاد ذبیح الله صفا ، در کتاب تاریخ ادبیات خود درباره‌ی محمود بن عثمان می نویسد که مولدش به درستی معلوم نیست و بیشتر عمر خود را در کازرون گذرانده است و با امین الدین بلیانی عارف و شاعر قرن هفتم و هشتم معاصر بوده و از مریدان عارف مذکور به شمار می‌آمده و تا آخر عمر امین الدین در خدمت او بوده است ( صفا ، 1372 : 266 )

    مرحوم ایرج افشار هم در مقدمه‌ی کتاب فردوس المرشدیه با استناد به این کتاب ، محل اقامت او را کازرون دانسته است ( محمود بن عثمان ، 1333 : 5 مقدمه ) و اشاره‌ای به سفرهای او کرده است : « وی به جز سفری به بغداد رفت ، یک بار هم پیش از سال 728 هجری از بصره از راه صحرای کنابه عبور کرد و به بغداد آمد و نیز یک بار عرفات را زیارت کرد . » ( همان : 8 مقدمه )

درمورد دیگر وقایع زندگی ، تاریخ وفات و آرامگاه وی اطلاعاتی موجود نیست .

1– 1 – 1 – آثار

   ذبیح الله صفا علاوه بر فردوس المرشدیه ، دو اثر دیگر از محمودبن عثمان نام برده است یکی جواهر الامینیه در شرح مقامات امین الدین بلیانی و دیگری مفتاح الهدایه و مصباح العنایه که تلخیص کتاب جواهرالامینیه است . ( صفا ، 1372 : 179 )

   اما اثر معروف محمود بن عثمان کتاب فردوس المرشدیه است که ترجمه واقتباسی است از یک اثر عرفانی : « خطیب امام ابوبکر محمدبن عبدالکریم بن علی بن سعد ، ( احتمالاً متوفای 502 ) سومین خلیفه‌ی شیخ ابواسحاق کازرونی ، کتابی داشته است به عربی در احوال ومقامات شیخ ابواسحاق ( 352 – 426 ه . ق ) .

   وی کتاب خود را ظاهراً در بیست سال پایانی قرن پنجم تألیف کرده بوده است . اصل این کتاب ، امروز در دست نیست اما عطار در قرن ششم آن را در دست داشته و از آن استفاده کرده است .

محمود بن عثمان فردوس المرشدیه را به سال 728 در کازرون ، براساس این کتاب پرداخته است . وی پای بند متن اصلی بوده و هرجا مطلبی را به متن افزوده یا از آن کاسته بدان اشارت کرده است ، هم چنین برای نظم دادن به مطالب کتاب ، تقدیم و تأخیرهایی در مطالب روا داشته است .

   محمود بن عثمان فردوس المرشدیه را به تقاضای گروهی از دوستان خود تلخیص کرده و ان را انوارالمرشدیه فی اسرارالصمدیه نامیده است . » ( غلامرضایی ، 1388 : 217 )

   « این کتاب علاوه بر آگاهی های مفیدی که در باره ی احوال شیخ ابو اسحاق کازرونی در بردارد از باب اطلا عات سودمند تاریخی و اجتماعی و نیز از بابت نمونه هایی که از لهجه ی قدیم کازرون و شعر های هجایی ان به ما می دهد خالی از فایده نیست .» (صفا، 1372: 267)

 ما در فصل بعد به طور مبسوط این کتاب را معرفی خواهیم نمود ، اما از آنجا که موضوع این اثر شرح احوال شیخ ابواسحاق کازرونی است لازم می

 کند مختصری به زندگی او اشاره شود .

1– 2 – شیخ ابو اسحاق کازرونی

   ابواسحاق کازرونی ، ابراهیم بن زادان فرخ بن خورشید،معروف به شیخ مرشد (426-352ه ) عارف، شاعر ، مفسّر، محدّث و مؤسّس سلسله ی کازرونیه (یا اسحاقیه) است.محمود بن عثمان در باب اول کتاب فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، شیخ اسحاق کازرونی را این گونه معرفی می کند : « آن سلطان اولیاء ،آن افضل اتقیا ، آن مقتدای راه دین، آن پیشوای اهل یقین ،آن کاشف اسرار بی چونی ،… بزرگ و یگانه بود و محتشم زمانه و مجرد ظاهر و باطن ، و در تقوی و ورع بی نظیر بود و در حقایق و دقایق بی همتا و در عبارات و اشارات بی بدل و به مجاهده و مشاهده بی مثل ، و معاملاتی شریف و کلماتی لطیف داشت و سخن او پیش همه مقبول بوده و به علوم ظاهر و باطن آراسته بود . و از همه مرادات خود به کلی برخواسته بود.» (محمود بن عثمان ، 1333 : 9 )

   عطار نیشابوری نیز در تذکره الاولیاء در باره ی وی این گونه می نویسد : « آن متقی مشهور آن منتهی مذکور ،آن شیخ عالم اخلاص ،آن محرم حرم خاص ،آن مشتاق بی اختیار ابواسحاق شهریار رحمه الله علیه ؛ یگانه ی عهد بود و نفسی موثر داشت ، و سخنی جانگیر ، و صدقی به غایت ، و سوزی بی نهایت ، و در ورع کمالی داشت ، ودر طریقت دوربین و تیز فراست بود. » (عطار ، 1384 : 740 )

پیوند انسان با خداوند و جلوه‌های آفرینش، یکی از درون مایه‌های شعری اغلب شاعران عرصه زبان و ادبیات فارسی از دوره‌ی آغازین شعر تاکنون بوده است. این ویژگی در شعر و اندیشه‌های برخی شاعران به دلایل خاص بیشتر نمود پیدا کرده است.

سعدی شیرازی شاعر بنام سبک عراقی که در قرن هفتم می زیست در اشعار خویش به ویژه بوستان تلاش کرده است با ترسیم مدینه‌ی فاضله در ذهن خویش انسان‌ها را بدین سمت و سو سوق دهد.

یکی از محتواهای غالب در این کتاب که در بیشتر اشعار آن به چشم می خورد. همین اندیشه‌ی ناب، تجلی پیوند انسان با خداوند و آفریده‌های اوست.

پژوهشگر در این پایان نامه کوشش دارد با خواندن تمام ابیات سعدی نامه این ویژگی شعری سعدی را به دقّت مورد نقد و بررسی قرار دهد.

مهم‌ترین دستاوردی که از این پژوهش به دست آمد آن است که بوستان شیخ تجلی گاه زیستن برای خداست و او جلوه‌هایی از پیوندها هم چون دادگری، نیکوکاری، رعیت پروری و را می آفریند که عمل به آن‌ ها انسان را به سرچشمه‌ی خوبی‌ها پیوند می زند و آرمان شهری ساخته می‌شود که در اندیشه‌ی سعدی جلوه گر است.

کلید واژه ­ها: خداوند، سعدی، بوستان، پیوند، جلوه­ها

مقدمه

سعدی چون پیامبری بود که در یک دوره از تاریخ سیاسی ایران ظهور کرد که جامعه‌ی ایرانی در گرداب پیامدهای ناشی از قتل و غارت‌های قوم مغول دست و پا می زد. آنجا که یأس و ناامیدی بر پیکره‌ی اخلاقی ایرانیان ضربه می زد و آنها را به سوی فلاکت و نابودی سوق می‌داد.

درآن برهه از تاریخ ایران، هر چند خطه‌ی فارس با تدبیر حاکمان آن از این غارت‌ها در امان مانده بود؛ ولی سعدی می‌داند که گرد و غبار غم و رنج این فتنه به جای جای ایران پراکنده می‌شود.

اکنون او به عنوان یک اصلاح گر که افکاری برتر از اندیشه‌های بشری زمان خود دارد چه وظیفه‌ی خطیری را بر دوش می‌کشد. چگونه باید عمل کند که امیدی روشن به آینده فرا روی بشر ناامید قرار گیرد.

سعدی سال‌ها در میان اقوام مختلف زیست و با اخلاق گروه‌های زیادی از مردم آشنا شد و تجربه‌ها آموخت تا با کوله باری از تجربه و احساس قدم به زادگاه خود، شیراز، بگذارد و آنچه را می‌داند و در اندیشه خود می‌گذراند در بوستان و گلستان به نگارش در آورد تا آیندگان را بهره­­ها باشد.

در این پژوهش، نگارنده قصد دارد به کمک اندیشمندان علم و ادب به ویژه استادان بزرگوارم جناب آقای دکتر محمودی و سرکار خانم دکتر نیازکار سیری اخلاقی و پیوندی در بوستان سعدی داشته و از این رهگذر به نمایش جلوه‌های پیوند انسان با خداوند و آفریده‌های او بپردازد. پیوند و ارتباط بنده با خداوند و آفریده‌های او در بوستان هدف متعالی است که سعدی با شیوه‌ی تمثیل و حکایات در کلام خود به تصویر می‌کشد تا رسالتی که در دنیای اندیشه‌ی پربار خود دارد به انجام برساند.

در جلوه گاه‌اندیشه‌ی سعدی آن چه به روشنی قابل تصور است همه چیز حول محوری استوار که همان آفریدگار است، می چرخد.

سعدی در بوستان باب‌هایی را بر روی انسان باز می‌کند که هر کدام دری است برای ایجاد و پیوند و ارتباط با خداوند.

به قول علی دشتی «از همان باب اول که «در تدبیر و عدل رأی» سخن رانده و از نخستین حکایت بوستان، روح انسان دوستی سعدی، مرد اجتماع و اخلاق که عدالت و مردمی‌را اساس کشوربانی می‌داند تجلی می‌کند.» (دشتی، 1380: 281)

او وقتی از عدل و انصاف می‌گوید عدالت را که یکی از محورهای ارتباطی جلوه‌های پیوند با خداست در کاسه‌ی پادشاهان می‌ریزد تا زیردستان و رعیت را سیراب کند.

 

 

بر آن باش تا هرچه نیت کنی

نظر در صلاح رعیت کنی…

240/43

 

 

از آن بهره ورتر در آفاق نیست

که در مُلک رانی به انصاف زیست

246/43

احسان و نیکوکاری فضیلتی که گشایش اخروی را نصیب بنده می‌کند

 

 

کرم کن که فردا که دیوان نهند

منازل به مقدار احسان دهند

564/56

وقتی عشق و شور آفرینی می‌کند، هدفش ساختن روحی پاک و هدایت زندگی برای پیوند با حضرت حق است.

 

 

اگر میرم امروز در کوی دوست

قیامت زنم خیمه پهلوی دوست

1733/104

سرفرو آوردن در برابر حکم و رای خداوند و راضی به رضای حق بودن، اندیشه‌ای است که تجلی گاه معرفه الله است.

 

 

چو رد می نگردد خدنگ قضا

سپر نیست مر بنده را جز رضا

2620/141

قناعت پیوندی سعادت بخش که توانگری را به دنبال دارد.

 

 

قناعت توانگر کند مرد را

خبر کن حریص جهان گرد را

2704/145

عالم بوستان جهان تربیت است و اصلاح نفس و دگرگونی اندیشه‌ها برای سلامتی پیوندها.

 

 

سخن در صلاح است و تدبیر و خوی

نه در اسب و میدان و چوگان و گوی

2874/153

در بوستان تفکر در پدیده‌های هستی و نعمت‌های او انسان را به سپاس گزاری برمی انگیزد تا جلوه‌ای دیگر از پیوندها رقم بخورد.

 

 

 

 

عطایی است هر موی از او بر تنم		چگونه به هر موی شکری کنم؟
ستایش خداوند بخشنده را		که موجود کرد از عدم بنده را

3313-3312/171

 

 

در اندیشه‌های سعدی، عنایت خداوند همیشه شامل احوال بندگان است و توبه دروازه‌ای است برای ایجاد پیوندهای دوباره حتی بعد از سال‌ها غفلت.

 

 

 

 

بیا ای که عمرت به هفتاد رفت		مگر خفته بودی که بر باد رفت؟
همه برگ بودن همی ساختی		به تدبیر رفتن نپرداختی

3577-3576/183

بر روی هم نمایشگاهی که سعدی در بوستان به عرضه می‌گذارد، مجموعه‌ای از پیوندهایی است که در چرخه‌ی ارتباطی انسان با خدا و آفریده‌های او هر کدام شاه راه و ریسمان محکمی است که می‌توان با چنگ زدن به آن با خدا پیوند خورد. به قول دکتر زرین کوب «راه‌هایی است که مخاطب را به کاخ دولت –یعنی سعادت ابدی- ره می نماید» (زرین کوب، 1391: 740)

ابیاتی که در این پایان نامه به عنوان نمونه آورده شده از بوستان سعدی (سعدی نامه) به تصحیح غلام حسین یوسفی است و اعداد که در زیر ابیات آورده شده از چپ به راست به ترتیب بیانگر شماره صفحه و شماره بیت می‌باشد.

این پایان نامه در پنج فصل به قرار زیر تنظیم شده است.

1- فصل اول: نگاهی به زندگی سعدی و آثارش

که در این فصل مختصری از زندگی سعدی و روزگارش و آثار وی آورده شده است.

2-فصل دوم: جلوه‌های پیوند انسان با خداوند

در این فصل سعی شده که آنچه در اندیشه سعدی باعث پیوند انسان با خداوند می‌گردد به صورت عنوان‌های جداگانه آورده شود و سپس برای هر عنوان توضیحاتی همراه با نمونه ابیات آورده شود.

3- فصل سوم: پیوند انسان با هم نوعان

در این فصل جلوه‌هایی از پیوند بین انسان و هم نوع خود به ویژه پیوند بین پادشاه و مردم آورده شده که به اعتقاد سعدی عنصرهای اخلاقی هم چون: رعیت پروری، نیکوکاری و غریب نوازی و میهمان نوازی جلوه‌هایی هستند که سبب پیوند انسان با هم نوع خود می‌گردد.