در هر بخش برای فهم بیشتر، ضمن مدلسازی مساله ،جداول و نمودارهایی ارائه شده است که در بخش مربوطه به تفصیل به آن پرداخته شده است.
در نهایت و در فصل آخر،نتیجه گیری و پیشنهاداتی جهت ارتقاء توان جذب پروازهای ترانزیتی، عبوری و توقفی، توسط کشورمان ارائه گردیده است.
کلمات کلیدی:
پرواز ترانزیت – فرودگاه های خاور میانه– هزینه – تعرفه خدمات هوایی
مقدمه
ترانزیت هوایی از سه جهت می تواند مورد بررسی قرار گیرد ، اول ترانزیت عبوری به این معنا كه هواپیماهای خطوط هوایی مختلف در قبال عبور از آسمان و فضای یک كشور بدون آنكه توقفی را در فرودگاه های آن كشور انجام دهند ، در قبال استفاده از كریدورها و مسیرهای هوایی و برخورداری از سیستم های ناوبری آن كشور مبالغی را به هواپیمایی كشوری آن كشور می پردازند . بدیهی است كه هر چه یک كشور بتواند به پروازهای عبوری بیشتری از آسمان خود سرویس دهی نماید، بهره بیشتری از نظر اقتصادی خواهد برد . معمولاً خطوط هوایی مختلف در بین مسیرهای امن، كوتاهترین مسیر را از نظر زمانی انتخاب می كنند كه البته تعرفه ها و عوارض عبور از آسمان هر كشور می تواند در این موضوع تأثیرگذار باشد.
دومین محور مطالعه پروازهای ترانزیت همراه با توقف در فرودگاه های یک كشور هستند. دراین نوع ترانزیت كه عمدتاً مربوط به پروازهای دوربرد می باشد ، هواپیماهای خطوط هوایی مختلف به منظور دریافت امكانات و سرویسهای فرودگاهی نظیر سوختگیری، غذا رسانی، بازدیدهای فنی و یا پیاده و سواركردن تعدادی مسافر با اهداف افزایش ضریب پری پروازو یا گسترش شبكه پروازی در فرودگاه های یک كشور توقف كوتاهی می كنند و بعد از پیاده و سوار كردن تعدادی مسافر و یا بعد از انجام توقف های عملیاتی با پرداخت هزینه هایی نظیر هزینه نشست، هزینه سوخت، هزینه روشنایی به مسیر خود ادامه می دهند. در سومین حالت در ارتباط با امور ترانزیت هوایی، می توان مسئله تمایل مسافرین به استفاده از یک فرودگاه قطبی را بعنوان گره میانی پیش از رسیدن به مقصد نهایی مورد ارزیابی و بررسی قرار داد، به این نوع ترانزیت، انتقال مسافرین گفته می شود. در فصل دوم این پژوهش فرودگاه های رقیب منطقه و خطوط هوایی موفق و اصلی منطقه بررسی خواهند شد.
سپس در فصل سوم ناحیه بندی دقیقی بر مبنای عوامل اقتصـــــــادی و جغـــــــرافیایی صورت گرفته و خصوصیات هر منطقه از نظر تولید و جذب پروازهای باری و مسافری بررسی گردیده است و درگام بعدی مبادلات بار و مسافرین نواحی مختلف شناسایی و استخراج شده است و در مرحله آخر كریدورها و مسیرهای مصوب و مهم بین المللی كه پروازها برای عبور از كشور ایران از آنها استفاده می كنند بررسی و شناسایی شده و ضمن تخصیص ترافیک ترانزیت هوایی عبوری به آنها ، مسیرهای مهم كشور مشخص می شوند بدین وسیله بستر مناسبی به منظور ادامه پژوهش در فصول پنجم تا هشتم فراهم می شود تا بتوان ضمن بررسی دقیق کلیات مسئله، به یک نتیجه گیری دقیق دست یافت و با ارائه راهکارها و پیشنهادات لازم به حل مساله کمک کرد.                                                           
1-1- اهمیت و هدف مساله
در این قسمت از مطالعه نخست به بررسی اهمیت و در مرحله بعد از آن به تشریح هدف مسئله پرداخته می شود.
1-1-1- اهمیت مساله    
با توجه به اتكای شدید اقتصاد ایران به منابع طبیعی و به ویژه نفت و از طرف دیگر نوسانات شدید بازار جهانی نفت و محدودیتهای منابع طبیعی ، نیاز به تفكر و مطالعه به منظور ایجاد جایگزینهای مناسب تأمین بودجه به جای تكیه بر درآمدهای نفتی به شدت احساس می شود.
در این راستا، صادرات كالاهای صنعتی نظیر ماشین آلات و صنایع دستی و كالاهای غیرصنعتی نظیر محصولات كشاورزی از یک سو و فروش خدمات مختلف نظیر خدمات حمل و نقل از سوی دیگر از جمله راهكارهای اجرایی و قابل اطمینان می باشند.                                            
لازم به توضیح است كه با توجه به اینكه دستیابی به حجم بالای صادرات كالاهای صنعتی و غیرصنعتی كه جایگزینهای مناسبی برای تأمین بودجه بجای تكیه بر درآمدهای نفتی هستند ، مستلزم سرمایه گذاریهای كلان ارزی و ریالی اولیه بوده و در بلندمدت امكان پذیر می باشند، لذا منابعی كه سریعتر و بدون ایجاد هزینه های سرمایه گذاری كلان اولیه به نتیجه برسند دارای اولویت می باشند. در این رابطه می توان به فروش خدمات بالاخص فروش خدمات حمل و نقل ترانزیت در بخشهای كالا و مسافر در چهار زیرمجموعه حمل و نقلی جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی اشاره نمود.
از جمله خدمات حمل و نقلی قابل فروش، خدمات حمل ونقل در بخش ترانزیت كالا و مسافر در چهار زیرمجموعه فوق می باشد.                                                                                            
بنا به نظر صاحبنظران، پدیده ترانزیت كالا و مسافر با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص و مناسب كشور می تواند یكی از جایگزینهای مناسب بخشی از درآمدهای ارزی كشور باشد. حال آنكه میزان اهمیت موقعیت جغرافیایی در كسب درآمدهای ارزی چه مقدار می باشد ، نیاز به تحقیق دارد. لذا این مطالعه از یک نگاه به دنبال شناسایی عوامل مكملی می باشد كه در صورت حصول آنها ، با تكیه بر موقعیت جغرافیایی ایران بتوان به درآمدهای ارزی بیشتری دست یافت.                                          
لازم به توضیح است كه با اهمیت بخشیدن به ترانزیت هوایی و تلاش برای بالابردن حجم تقاضای ترانزیت هوایی از فضا و فرودگاه های ارائه دهنده خدمات موجود در كشور، علاوه بر درآمد ارزی می توان به صنعت حمل و نقل هوایی نیز اعتبار بخشید .بنا بر این تحلیل و ارائه راهكارهای بالفعل كردن پتانسیلهای موجود همراه با بالابردن سطح خدمات رسانی مهم و لازم به نظر می رسد. با توجه به وسعت فراوان موضوعات مرتبط با ترانزیت

 هوایی، سعی شده است به مسائل و موضوعاتی پرداخته شود كه تأثیر بیشتری در فرایند ترانزیت هوایی دارند و ساختار پارامترهای مهم مورد ارزیابی قرار گیرد.                                                                                                                                  

1-1-2- هدف مساله
هدف از این تحقیق، شناخت صحیحی از میزان تقاضای پروازهای ترانزیت از كشور می باشد كه این امر مستلزم دسترسی به ابزارهای پیش بینی مناسب و به عبارتی تهیه و پرداخت مدل تقاضای پروازهای ترانزیت از ایران می باشد. كاربرد نتایج پروژه در برنامه ریزی در موارد زیر بوضوح روشن است.      

1. گسترش كمی و كیفی تجهیزات ناوبری
2. اصلاح قوانین مربوط به ترانزیت هوایی
3. اصلاح و تكمیل تجهیزات خدمات رسانی فرودگاه های كشور

راه های بهره برداری بهینه از تسهیلات موجود هوایی و افقهای سرمایه گذاری آتی همراه با اولویتــهای اصلی آن از اهداف اصلی این است.                                                              
در یک ارتباط متقابل ضروری است كه كشور ما به همان نسبتی كه به دلیل استفاده از خدمات مختلف ارائه شده در مسیرهای هوایی سایر كشورها متحمل هزینه می گردد، با فراهم ساختن تجهیزات و امكانات مناسب و ارائه خدمات پروازی در مسیر تردد ترافیک خارجی، درآمدهای متعادلی را كسب نماید، كه این امر مستلزم بررسی امكانات و اقدامات كشورهای رقیب در این زمینه و شناسایی نرخ واقعی بار و مسافر عبوری از منطقه می باشد. كه در نهایت به تعیین مدل مناسب و معقولی برای تقاضای ترانزیت هوایی كشور چه در بخش عبوری از فراز كشور و چه در بخش همراه با توقف در فرودگاه های كشور می پردازد.                                                                                              
درواقع این پژوهش در چارچوب پاسخگویی به سؤالات زیر گام برمی دارد.                                
1- عوامل مؤثر در استفاده از مسیرهای هوایی فراز یک كشور (بدون توقف) توسط خطوط هواپیمایی سایر كشورها به منظور تقرب و رسیدن به مقصد نهایی كدامها هستند ؟                        
2- عوامل مؤثر در انتخاب فرودگاه های یک كشور به عنوان گره میانی توسط هواپیماهای یک شركت هواپیمایی به منظور دریافت خدمات فرودگاهی نظیر سوخت گیری، غذارسانی ، نظافت و پیاده و سواركردن تعدادی مسافر و بار و و نهایتاً ادامه سفر هواپیما به سمت مقصد نهایی توسط هواپیماهای آن خط هوایی كدامها هستند؟