عنوان

 

صفحه چکیده فارسی

 

1 مقدمه

 

2 الف) بیان موضوع

 

2 ب) سؤالات تحقیق

 

2 پ) فرضیه ­های تحقیق

 

3 ج) اهداف و کاربرد­ها

 

3 ح) روش تحقیق

 

3 ی) معرفی پلان

 

4 بخش­نخست: ماهیّت، پیشینه­ومبانی­معاونت درجرم در حقوق ایران ولبنان فصل نخست: ماهیّت وپیشینه معاونت در جرم

 

5 مبحث اول: ماهیّت معاونت در جرم

 

5 گفتار اول: تعریف معاونت در جرم

 

5 بند اول: تعریف لغوی

 

6 بند دوم: تعریف حقوقی

 

6 الف) معاونت درجرم از نظرگاه حقوقدانان ایران

 

6 ب)معاونت درجرم از نظرگاه حقوقدانان لبنان

 

7 گفتار دوم:تمییز معاونت درجرم ازمفاهیم مشابه

 

9 بند اول: تمییز معاونت از مباشرت درجرم

 

9 بند دوم: تمییز معاونت از مشارکت درجرم

 

11 بند سوم: تمییز معاونت ازشرط،سبب­وعلت جرم

 

14 مبحث دوم: سیرتقنینی معاونت درجرم

 

18 گفتار اول: سیرتقنینی معاونت درجرم در ایران

 

18 بند اول: قانون مجازات عمومی 1304

 

18 بند دوم: قانون مجازات عمومی اصلاحی 1352

 

18 بند سوم: قانون راجع به مجازات اسلامی 1361

 

19 بند­چهارم: قانون­مجازات اسلامی 1375 – 1370

 

19 گفتار دوم: سیر تقنینی معاونت درجرم در لبنان

 

21 فصل دوم: مبانی­مجرمیّت معاونت درجرم

 

22 مبحث اول: مبانی فقهی

 

22 گفتار اول: قاعده حرمت اعانت براثم

 

22 گفتار دوم: ادّله­حرمت اعانت براثم

 

23 بند اول: کتاب

 

23 بند دوم: سنت

 

24 بند سوم: عقل

 

25 مبحث دوم: مبانی حقوقی

 

26 گفتار اول: استعاره مجرمیّت

 

26 بند اول: مفهوم استعاره مجرمیّت

 

27 الف) استعاره مطلق

 

28 ب) استعاره نسبی

 

28 بند دوم: آثار استعاره مجرمیّت

 

29 الف) تأثیرعوامل موجهّه جرم مباشر

 

29 ب) تأثیرعوامل رافع مسئولیت مباشر

 

30 ج) تأثیرکیفیّات­ مخفّفه­یا مشدّده­­جرم ومباشر

 

31 د) تأثیرعوامل سقوط مجازات مباشر

 

34 1- گذشت شاکی خصوصی

 

32 2- عفو عمومی

 

35 3- عفو خصوصی

 

36 4- زمان مجازات

 

36 5- فوت مباشر

 

37 گفتار دوم: استقلال در مجرمیّت

 

38 1- مفهوم استقلال در مجرمیّت

 

38 2- مصادیق قانونی استقلال در مجرمیّت

 

39 بخش دوم: پیش شرط­ ها ومجازات معاونت درجرم درایران ولبنان فصل اول: پیش شرط های عینی معاونت درجرم

 

 

 

41 مبحث اول: رفتارمجرمانه

 

41 گفتار اول: رفتارمجرمانه مباشر

 

41 بند اول: جرم بودن رفتار اصلی

 

41 بنددوم: ارتکاب­یافتن­رفتار مجرمانه­توسط مباشر

 

43 1- معاونت در جرم عقیم­ومحال

 

43 2- معاونت در شروع به جرم

 

44 3- معاونت در جرم تام

 

45 گفتار دوم: رفتار معاون

 

45 بند اول : ماهیّت رفتار معاون

 

45 الف) فعل­وترک فعل

 

46 1- فعل

 

46 2- ترک فعل

 

46 ب) حصری یا تمثیلی بون رفتار معاون

 

48 1- دیدگاه حصری بودن

 

48 2- دیدگاه تمثیلی بودن

 

48 بند دوم: مصادیق رفتار معاون

 

49 1- مصادیق عام

 

49 1-1 – تحریک

 

49 2-1- ترغیب

 

53 3-1- تهدید

 

54 4-1- تطمیع

 

54 5-1- دسیسه و فریب و نیرنگ

 

55 6-1- تهیه وسایل ارتکاب جرم

 

56 7-1- ارائه طریق ارتکاب جرم

 

57 8-1- تسهیل وقوع جرم

 

58 2- مصادیق خاص

 

59 1-2- اکراه درقتل

 

59 2-2- امربه قتل

 

60 3-2- امساک­درقتل

 

61 4-2- نظارت و نگهبانی در قتل

 

62 مبحث دوم: رابطه سببیّت عرفی میان رفتار معاون و مباشر جرم

 

63 گفتار اول: مفهوم رابطه سببیّت عرفی

 

63 بند اول: رابطه سببیّت مستقیم

 

63 بند دوم: رابطه سببیّت غیر مستقیم

 

64 گفتار­دوم: تقدّم یا تقارن­رفتار معاون­و مباشر جرم

 

66 بند اول: دیدگاه اشتراط تقدّم یا تقارن

 

66 بند دوم: دیدگاه عدم اشتراط تقدّم یا تقارن

 

67 الف) رفتارمعاون پیش از جرم مباشر

 

67 ب) رفتار معاون مقارن با جرم مباشر

 

68 ج) رفتار معاون پس از جرم مباشر

 

68 فصل دوم: پیش شرط های­ذهنی­معاونت در جرم

 

70 مبحث اول: علم و آگاهی

 

70 گفتار اول: علم به حکم

 

70 گفتار دوم: علم به موضوع

 

70 مبحث دوم: قصد مجرمانه

 

71 گفتار اول:­بررسی­دیدگاه های­مختلف­ناظر­بر قصدمجرمانه

 

72 بند اول: دیدگاه عدم اشتراط قصد مجرمانه

 

72 بند دوم: دیدگاه اشتراط قصد مجرمانه

 

72 بند سوم: دیدگاه تفصیلی

 

73 1- عدم اشتراط قصد در مقدّمات قریبه

 

74 2- اشتراط قصد درمقدّمات بعیده

 

74 گفتار دوم: وحدت قصد معاون و مباشر جرم

 

75 بند اول: تمییزوحدت قصد و توافق قصد

 

75 بند دوم: ضرورت وحدت قصد در جرم معین

 

76 بند سوم: شخصی یا نوعی بودن وحدت قصد

 

77 بند چهارم: زمان تطابق قصد

 

77 گفتار سوم: معاونت در جرایم غیر عمدی

 

79 بند اول: دیدگاه تحقق معاونت در جرایم غیر عمدی و ادّله ­ی آن

 

79 1- اطلاق ماده 43 ق.م.ا

 

80 2- صدق عرفی

 

80 3- روّیه قضایی

 

81 بند دوم: دیگاه عدم تحقق معاونت در جرایم غیر عمدی­و ادّله ­ی آن

 

81 1- فقدان وحدت قصد

 

82 2- تفسیر به نفع متهم

 

82 3- روّیه قضایی

 

82 فصل سوم: مجازات معاونت درجرم

 

85 مبحث اول: سیاست کیفری تقنینی تعیین مجازات معاونت درجرم

 

85 گفتار اول: ایران

 

85 گفتار دوم: لبنان

 

87 مبحث دوم: اقسام مجازات معاونت درجرم

 

88 گفتار اول: مجازات اصلی

 

88 گفتار دوم: مجازات تکمیلی

 

89 گفتار سوم: مجازات تبعی

 

89 مبحث سوم: کیفیّات­ مخفّفه­ ومشدّده­ مجازات معاونت درجرم

 

90 نتیجه ­گیری

 

94 پیشنهادات

 

96 منابع ومأخذ

 

97 کتب فارسی

 

97 مقاله ها و پایان نامه ها

 

98 تقریرات

 

99 فرهنگ ها

 

99 کتب عربی

 

99 د) پایگاه­های اینترنتی

 

100 چکیده انگلیسی

 

101

چكیده

معاون جرم شخصی است كه عناصر مادی ومعنوی جرم اصلی ارتكاب یافته به وسیله مباشر یا شركای جرم را انجام نداده است، بلكه درشرایطی معین درارتكاب جرم مذكور مداخله كرده است. در هر دو نظام كیفری ایران و لبنان، معاونت یک عمل مجرمانه مستقل نیست، بلكه امری فرعی و تبعی بوده وتحقق آن مستلزم وجود فعل مجرمانه اصلی است.قواعدمربوط به معاونت درجرم درحقوق جزای ایران به وسیله مواد 43 و 726 ق.م.ا و درحقوق لبنان تحریض به­جرم درمواد 217 و 218 قانون جزای این کشور و متدخّل که همان معاون است در مواد 219 و220 پیش بینی شده­است.

درحقوق ایران نظریه استعاره مجرمیّت پذیرفته شده است بجز دربرخی ازجرایم خاص­که از نظریه استقلال درمجرمیّت تبعیت نموده است. قانونگذار لبنان مجازات محرّض را در ماده 217 ق.م.ل نظر به استقلال درمجرمیّت دارد،اما درخصوص معاونین اصلی تابع نظریه استعاره مطلق بوده و در خصوص معاونین عادی از نظریه استعاره نسبی مجرمیّت تبعیت نموده است.درایران مصادیق عام رفتار معاون درماده 43 ق.م.ا ونیزدر قانون لبنان درماده 219بطور حصری پیش بینی شده است.مصادیق خاص رفتار معاونت که برگرفته­ازمنابع فقهی است عبارتند از اکراه درقتل،امربه­قتل،امساک و دیده­بانی می­باشد.  

درحقوق­كیفری­ایران ترك فعل مصداق معاونت درجرم محسوب نمی­گردد، مگردرمواردی كه شخص طبق قانون مكلف به­ جلوگیری از وقوع جرم بوده باشد.كه دراین موارد قانونگذار ایران، چنین ترك فعل را تحت عنوان مستقل مجرمانه معاونت، قابل تعقیب ومجازات می­داند.درحقوق كیفری لبنان ترك فعل درصورتی كه مسبوق به توافق پیشین باشد، معاونت درجرم محسوب می­گردد.

وجود رابطه سببیت میان فعل مجرمانه مرتكب اصلی و مساعدت معاون ضروری است.لیكن ارتباط مستقیم میان معاون و مباشرجرم اصلی شرط نیست،بدین جهت معاونت در معاونت درهردو نظام کیفری مورد پذیرش قرار گرفته است.همچنین معاون و مباشرجرم باید تطابق قصد داشته باشند ­و هدف مشتركی را دنبال نمایند ومعاون باید نسبت به عمل­ارتكابی­خود،عمل­ارتكابی مباشرواوضاع و احوال خاص­جرم آگاهی داشته واعمال­خویش را با اراده وقصد مجرمانه مرتكب گردد.­ درحقوق­ایران برخلاف لبنان معاونت درجرایم­غیرعمدی پذیرفته نیست.ودرحقوق لبنان به شرط­ آنکه نتیجه ­حاصله عرفاً قابل پیش بینی­ باشد­، معاونت در جرایم غیر­عمدی پذیرفته شده است زمان وحدت قصد بین­مجرم اصلی ومعاون یا قبل از ارتکاب جرم یا مقارن باارتکاب جرم است وپس­از ارتکاب جرم معاونت مصداق پیدا نمی­ کند اما در حقوق لبنان اخفـای­اشیاء و اشخاص جنایتکار چنانچه بنابر توافق ­قبلی ­باشد معاونت در جرم محسوب می­ شود. ­در حقوق­ ایران مجازات معاون­ حداقل­مجازات مباشر­جرم است.­قانونگذار لبنان مجازات معاونین اصلی ­را ­همچون شریک­ در جرم که­ مجازاتی ­­برابر ­فاعل­ دارد، مقرر­ نموده ­و مجازات­ معاونین­ عادی ­به ­مانند ­حقوق ایران ­حداقل مجازات­ آن ­جرم­تعیین­نموده است.

كلید­واژه: معاونت درجرم، اعانت براثم، همکاری­درجرم، تحریک به­ارتکاب جرم، تهیه مقدمات­ارتکاب­جرم، تسهیل­جرم، تشویق به­ارتکاب جرم

مقدمه

الف) بیان موضوع

یكی از علل اختلال امور نابساما­نی اجتماعی و كاهش میزان امنیت در جامعه، مساله بزهكاری و مجرمیت است.جرم همیشه نتیجه­ اراده فعل شخص واحدی نیست بلكه دراثر همكاری و اشتر اك مساعی عده­ای ازاشخاص به منصه ظهورمی­رسد. این افراد مباشرمعاون یا شریک یک جرم هستند. بدیهی است اشتراك مساعی واجتماعی افراد ضمن اینكه بر میزان قدرت افراد می­افزاید در عین حال نمایان­گر یک خطر اجتماعی بارزی است كه قانونگذار با تدوین قوانین و مقررات درصدد مقابله وپیشگیری از وقوع این تشریک مساعی و همكاری مجرمانه می پردازد. درعصرحاضر به اقتضای ترقی جامعه بشری، پیشرفت شگرفی علمی وصنعتی وسرعت وسهولت وسایل ارتباط داخلی وخارجی، جرایمی به ظهور رسیده كه نقش اصلی و اساسی ارتكاب آن را كسانی ایفاء می­كنند كه خود صحنه­ی جرم و محل ار تكاب تا حدود زیادی دور می­باشند.

بنابراین تعاون و اشتراك مساعی به همان اندازه كه سازندگی واعتلاء و پیشرفت جوامع بشری را تسهیل می­كند، اگردراختلال نظام اجتماعی صرف شود، برسرعت سوق دادن آن جامعه به جانب پرتگاه تباهی می­افزاید بنابراین شر كت و معاونت چند نفردر ارتكاب جرم، جامعه را با خطرات زیادی مواجه می­سازد كه كیفیت مبارزه با آن و اتخاذ تدابیر لازم در قبال این بلای اجتماعی درخور بحث و اندیشه و تفكر و تحقیق است.

در زمان معاصر دیگر كمتر مشاهده می شود كه مجری به تنهایی به ارتكاب جرم مورد نظر خود اقدام كند، بلكه تبهكاران از یک طرف برای سهولت تبهكاری و از دیگر سو برای فرار از كیفر اعمال ارتكابی خود گرد هم جمع شده و با تقسیم كار بار مسئولیت انفرادی را كاهش می­ دهند تا از این طریق مسئولیت را متوجه عده بیشتری گردانند و مقامات قضایی و انتظامی را در امر تفتیش جرم و تعقیب دستگیری و محاكمه مجرمین گمراه سازند.

بدین لحاظ لازم است با شناخت زمینه ها، انواع ابعاد و نتایج همكاری مجرمانه و از جمله معاونت در ارتكاب جرم تدابیری جهت پیشگیری و مبارزه با آن اندیشیده شود.

دراین تحقیق ابتدا جایگاه فرعی خاص از همكاری مجرمانه یعنی معاونت درجرم درمیان سایر مداخله كنندگان درجرم مشخص گردیده و سرانجام عنوان معاونت در جرم درحقوق كیفری ایران و مطالعه تطبیقی با حقوق لبنان برگزیده و مورد تصویب قرار گر فته است.

باید توجه داشت بهترین شیوه برای بررسی و تجزیه و تحلیل موضوع، مقایسه تطبیقی موضوع با سایر موارد مشابه است. همین دلیل به مطالعه تطبیقی موضوع با حقوق كیفری لبنان و در پرتو قانون جزای آن كشور پرداخته شده است. معاون شخصی است كه مجرم اصلی را در وقوع جرم كمك و مساعدت نموده است بدون اینكه در عملیات اجرایی جرم مداخله داشته باشد.

ب) سؤالات تحقیق

سؤال این است كه اصولاً چرا چنین فردی مجرم شناخته شده است؟ مصادیق لازم به منظور تحقق معاونت درجرم در قوانین جزایی دو كشور ایران و لبنان چه مواردی است؟ آیا این مصادیق منحصر به موارد تعیین شده قانونی است؟ رفتار مادی لازم جهت تحقق معاونت در جرم در این دو نظام كیفری صرفاً به شكل فعل مثبت است یا ترك فعل نیز می تواند مصادیق معاونت محسوب گردد؟ آیا مسئولیت معاون نشات گرفته­ازمسئولیت مباشرجرم است یا بایستی برای آنچه عملاً انجام داده است مجازات شود؟ برای توجیه مسئولیت كیفری معاون جرم ارتكاب چه مقدار فعل از سوی كمك كننده ضروری است؟آیا وجود توافق قبلی یا هدف مشترك، شرط تحقق نهاد مزبور دراین دو نظام كیفری است؟ هرگاه توافق قبلی یاهدف مشترك وجود نداشته باشد ولی متهم (معاون) اتفاقاً درصحنه جرم حاضر باشد وضعیت چگونه خواهد بود؟ با توجه به مطالب فوق سؤال­های اصلی تحقیق عبارتند از:

1- آیا بزه معاونت در جرم بزه عاریتی است یا جرم مستقل محسوب می­گردد؟

2-آیا معاونت در جرم در رابطه سببیت بین رفتار معاون و جرم ارتکابی توسط مباشر لاجرم بایست مستقیم باشد؟

3- آیا معافیت مباشر جرم از مجازات در هر صورت موجب معافیت معاون نیز خواهد بود؟

4- آیا معاونت در جرم از طریق ترک فعل نیز ممکن خواهد بود؟

5- مصادیق قانونی معاونت در جرم به نحو حصر است یا تمثیل؟

6- آیا علم و آگاهی معاون از قصد مجرمانه مباشر برای تحقق رکن روانی معاونت در جرم کفایت می کند یا علاوه بر آن قصد مجرمانه معاون نیز ضروری است؟

پ) فرضیات تحقیق

1- درهردو نظام كیفری معاونت عنوان مستقل مجرمانه نیست بلكه امری تبعی وفرعی بوده­و تحقق آن مستلزم وجود فعل مجرمانه اصلی است.

2- رابطه سببیت غیر مستقیم نیز بین رفتار معاون و جرم ارتکابی توسط مباشر در تحقق معاونت در جرم کفایت می کند.

3- معافیت مباشر جرم از مجازات بعضا موجب معافیت معاون از مجازات می گردد.

4- اصولا معاونت در جرم از طریق ترک فعل قابل تحقق نخواهد بود مگر در موارد خاص که قانونگذار به آن تصریح نموده باشد.

5- مصادیق قانونی معاونت در جرم به نحو حصر است.

6-در حقوق ایران علاوه بر علم و آگاهی، قصد مجرمانه معاون نیز ضرورت دارد.

ج) اهداف وكاربردها

اهداف و كاربردهای این تحقیق را می توان در موارد ذیل ذكر نمود.

1- در میان سایر رشته­های علوم جنایی، حقوق كیفری عمومی دارای اهمیت زیادی است و در حقیقت پایه و اساس دیگر رشته­های علوم جنایی را تشكیل می­دهد.در واقع می­توان با بحث و بررسی عناصروخصوصیات عمومی جرایم و ضمانت اجرای كیفری،­آن را كلید فهم بسیاری از مسایل حقوقی جنایی و تضمین كننده حقوق و آزادی های طبیعی و مشروع افراد دانست.

2- انتخاب موضوع «معاونت درجرم» از بین تمام مسایل حقوقی كیفری عمومی به این دلیل می­باشدكه همكاری ومساعدت درارتكاب جرم بخش مهمی ازحقوق كیفری عمومی راتشكیل می­دهد به طوری كه در قانون مجازات اسلامی فصلی به شركاء ومعاونین جرم اختصاص یافته است.

3- گسترش روابط ملل در دنیا، ایجاب می نماید تا ملت های مختلف حقوق و قوانین یكدیگر را بشناسند. بنابراین سعی شد تا بررسی تطبیقی معاونت درجرم با كشور لبنان كه تا حدودی دارای نظام حقوقی شبیه نظام حقوقی ماست و تعاملات زیادی درعرصه ­های مختلف با كشور ما دارد انجام پذیرد. زیرا حقوق هركشور جزیی از فرهنگ آن كشور به حساب می ­آید كه شناسایی حقوق و تجربیات ملل می