گفتار نخست : مفهوم شناسی                                                                                  2

الف : مفهوم حقوقی تکرار جرم 2

ب : مفهوم جرم شناسی تکرار جرم 6

گفتاردوم : تفکیک تکرار جرم با عناوین مشابه                                                            7

الف : تفکیک تکرار جرم از تعدد جرم 7

ب : تفکیک تکرار جرم از جرم مرکب 10

ج : تفکیک تکرار جرم از جرم به عادت 11

مبحث دوم : اقسام تکرار جرم وجهات تشدید                                                                12

گفتار نخست : انواع تکرار جرم                                                                                 13

الف : تکرار عام و خاص 13

ب : تکرار موقت و دایم 15

ج : تکرار جرم ساده و به عادت 17

د : تکرار جرم در جرایم عمد و غیرعمد 19

گفتار دوم : جهات تشدید جرم                                                                                19

الف : جهات عام و خاص 20

ب : جهات عینی و شخصی 21

فصل دوم : مبانی نظری تکرار جرم                                                                            25

مبحث نخست : موافقین و مخالفین تشدید مجازات در تکرار جرم                                         26

گفتار نخست : دلایل مخالفین                                                                                  27

گفتار دوم : دلایل مولفقین                                                                                     27

مبحث دوم : نظریات تکرار جرم                                                                               29

گفتار نخست : نظریه کلاسیک                                                                                 29

گفتار دوم : نظریه حالت خطرناک                                                                             32

فصل سوم : تحولات تقنینی                                                                                    36

مبحث نخست : حقوق ایران                                                                                    36

گفتار نخست: دوران پیش از انقلاب                                                                           36

الف : قانون مجازات عمومی 1304                                                                             38

سیاست های کیفری 39

تحلیل ها و ارزیابی ها 41

ب : قانون مجازات اصلاحی 1310                                                                           42

سیاست های کیفری اصلاحی 42

تحلیل ها و ارزیابی ها                                                                                          44

ج : قانون مجازات عموی 1352                                                                               44

سیاست های کیفری 45

تحلیل ها و ارزیابی 47

گفتار دوم : دوران پس از پیروزی انقلاب                                                                      48

الف : قانون مجازات 1361                                                                                     48

سیاست های کیفری 48

تحلیل ها و ارزیابی ها 49

ب : قانون مجازات 1370                                                                                       51

سیاست های کیفری 52

تحلیل ها و ارزیابی ها 55

مبحث دوم : حقوق فرانسه                                                                                59

گفتار نخست : قانون جزای 1810 (قانون قدیم )                                                    59

گفتار دوم : قانون جزای جدید 1994 و اصلاحات پس از آن                                        60

الف : تحلیل و ارزیابی                                                 61

ب : سیاست های کیفری 62

بخش دوم : شرایط تحقق و واکنش کیفری در قبال تکرار جرم                                            65

فصل نخست : شرایط تحقق                                                                                    66

مبحث نخست : در حقوق ایران                                                                                66

گفتار نخست : در دوران قبل از انقلاب                                                                        67

الف : شرایط محکومیت پیشین 67

ب : شرایط مرتبط با جرم جدید 70

 

 

گفتار دوم : در دوران پس از انقلاب                                                                           75

الف : سابقه محکومیت به مجازات تعزیری و باز دارنده 76

ب : اجرای حکم محکومیت پیشین 78

ارتکاب مجدد جرم قابل تعزیر 80

مبحث دوم : در حقوق فرانسه                                                                                 80

گفتار نخست : شرایط عمومی تحقق تکرار جرم                                                          81

گفتار دوم : شرایط و صور تکرار جرم در قانون جزای فرانسه                                          86

الف : تکرار جرم بسیط 87

تکرار جرم عام دایم 87

تکرار جرم عام موقت            89 فصل دوم : واکنش کیفری در قبال تکرار جرم                      90

مبحث نخست : تشدید مجازات در حقوق ایران                                                              92

گفتار نخست : دوران قبل از انقلاب                                                                           92

گفتار دوم : دوران پس از انقلاب                                                                               94

الف : ویژگی های تشدید مجازات 94

ب : حدود تشدید مجازات 96

مبحث دوم : تشدید مجازات در حقوق فرانسه                                                           101

گفتار نخست : در تکرار جرم ساده                                                                         101

مبحث سوم : اجتماع تکرار جرم با عوامل مشدده و مخففه                                         102

گفتار نخست تکرار جرم و اسباب تشدید                                                                103

الف : تکرار جرم و کیفیات مشدده خاص          103

ب : اقتران تکرار جرم با تعدد جرم                  104

گفتار دوم : تکرار جرم و اسباب مخففه مجازات                                                             105

الف : تکرار و معاذیر مخففه قانونی          105

ب : تکرار و معاذیر مخففه قضایی 106

بخش نخست : مفاهیم ، پیشینه و مبانی نظری تکرار جرم

تاریخ زندگی بشر همواره با ارتکاب جرم و نقص ارزش های حاکم بر جامعه عجین و همراه بوده ، واکنش کیفری افراد جامعه را در قبال بزهکاران و مجرمین برانگیخته است . در این مسأله ی تکرار جرم به عنوان یکی از دغدغه های همیشگی در زندگی اجتماعی بشر، رویکرد ابتدایی و غریزی حاکمان و برقرار کنندگان نظم عمومی جامعه را به سوی تشدید مجازات به دنبال داشته است . هر چند این رویکرد هنوز هم پا بر جاست ، اما بررسی سیر تاریخ روند برخورد با تکرار جرم ، تفاوتهای بسیاری را در نحوه ی نگرش قانونگذاران و نیز شیوه ی اجرا و اعمال تشدید مجازات نشان می دهد. در مبحث اول از این فصل سعی شده است تا مفهوم شناسی تکرار جرم مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.

فصل نخست : تعاریف و اقسام تکرار جرم

تعریف و تحدید مفاهیم ، در آغاز مطالعه ی هر موضوع و بررسی شناخت اقسام و صوری که برای آن موضوع متصور است از اهمیت و نقش به سزایی در هدایت و جهت گیری بحث و بررسی موضوع مورد مطالعه برخوردار است . در پایان نامه ی حاضر نیز که به بررسی و مطالعه ابعاد تکرار جرم و بررسی تطبیقی آن در حقوق کیفری ایران و فرانسه اختصاص دارد شایسته است ابتدائاً اصطلاح تکرار جرم به طور دقیق شناخته شده ، تعاریف متفاوتی که از دیدگاه جرم شناختی و حقوق کیفری و قانونی ارائه شده است مورد مداقه و ارزیابی قرار گیرد.

هر چند معنای تکرار جرم ممکن است در بادی امر به ظاهر واضح و آشکار به نظر رسد لکن مطالعه و بررسی آن و رسیدن به یک تعریف واحد و مطلوب ، امعان نظر و دقت بیشتری را می طلبد. به ویژه تفاوت هایی که از حیث قانونگذاری در خصوص شروط تحقق تکرار جرم وجود دارد این امر را دشوار ساخته ، ما برآنیم در مبحث نخست ضمن تعریف تکرار جرم ، ملاک و معیار مشخصی از تمایز تکرار و عناوین مشابه ارائه داده و مورد بررسی قرار دهیم و در مبحث دوم اقسام تکرار جرم و جهات تشدید را بررسی می کنیم .                                                                                                                                                              

مبحث نخست : مفهوم شناسی و تفکیک تکرار جرم از عناوین مشابه :

گفتار نخست : مفهوم شناسی

تکرار در لغت به معنای باز گردیدن از کسی ، باز گردانیدن و بارها برگردانیدن چیزی آمده است[1] . تکرار جرم که معادل انگلیسی آن Recidivism است از واژه ی لاتین Recider گرفته شده است که به معنای سقوط مجدد (Fallback) می باشد[2].

در یک تعریف کلی تکرار جرم را در مفهوم حقوق کیفری آن می توان به بازگشت دوباره یک فرد به ارتکاب رفتار جنایی پس از آنکه او قبلاً به دلیل ارتکاب جرم پیشین محکوم ، مجازات و احتمالاً اصلاح شده است ، تعریف نمود[3]. علیرغم این تعریف کلی ، حقوقدانان و جرم شناسان تعاریف دیگری هم از تکرار جرم ارائه داده اند که برحسب مورد، موجب توسعه و تضییق مفهومی این اصطلاح شده است . در این مبحث ابتدا به مفهوم تکرار جرم از نظر قانونی و جرم شناختی و حقوق می پردازیم و سپس تفکیک تکرار جرم از عناوین مشابه .

الف ) مفهوم حقوقی تکرار جرم

قوانین کیفری عموماً به ارائه ی تعریفی اختصاصی برای تکرار جرم نپرداخته اند بلکه صرفاً به بیان شرایطی پرداخته اند که با وجود آن شرایط شخص تکرار کننده ی جرم محسوب می شود با این وجود حقوق دانان براساس دکترین و نیز قوانین حاکم بر ارائه ی تعاریفی متعدد از این اصطلاح پرداخته اند.

براساس تعریف پروفسور گارو، تکرار جرم حالت کسی است که بعد از صدور حکم محکومیت او به مجازات از دادگاه صالح و قطعیت آن حکم ، مرتکب جرمی دیگر شود ، بنابراین تکرار جرم به دو عنصر تجزیه می شود: یکی محکومیت قبلی و دومی ارتکاب جرم بعدی[4] . سایر حقوق دانان نیز با توجه به قوانین موجود تعاریف مشابهی بدست داده اند که ذیلاً به آنها اشاره می شود:

1- تعریف تکرار جرم بر اساس قانون مجازات عمومی و اصلاحیه های آن:

نخستین نویسندگان حقوق جزای عمومی ایران ، تعریفی مشابه تعریف پروفسور گارو از تکرار جرم بدست آورده اند:

« تکرار در لغت به معنای اعاده دادن چیزی یا کاری بعد از دیگری – یک مرتبه یا چند مرتبه می باشد ولی در اصطلاح علمای حقوق عبارت است از حالت شخصی که مرتکب یک جرم یا زیادتر گردد بعد از اینکه حکم قطعی نسبت به جرمی که سابقاً مرتکب شده بود صادر شده باشد[5]» مرحوم دکتر علی آبادی در کتاب حقوق جنایی ابتدا در تعریف مختصری بیان می کند که تکرار جرم وضع تبهکاری است که سوابق محاکماتی دارد لکن در صفحات بعد تعریف دقیق تری ارائه می دهند :« تکرار جرم حالت شخصی است که به طور قطعی به مجازات محکوم شود و به واسطه ی ارتکاب مجدد جرم در معرض محکومیت جزایی قرار گیرد[6]».

یکی دیگر از نویسندگان حقوق جزا نیز در بیان مفهوم تکرار جرم می نویسد « کسی را مرتکب تکرار جرم گویند که سابقه ی محکومیت جزایی داشته باشد[7] ». همانگونه که ملاحظه می شود این تعاریف جهت انطباق با مفهوم قانونی تکرار جرم نیازمند ذکر و تفصیل جزئیات بیشتری هستند ، امری که دکتر لنگرودی در کتاب مسبوط در ترمینولوژی حقوق در بیان تعریف تکرار جرم بدان ملتزم بوده اند. همچنین در تبیین تکرار جرم برخی دیگر از نویسندگان نوشته اند: « وقتی شخصی به خاطر ارتکاب جرم به حبس صجنه ای یا جنایی محکوم می شود و از زمان قطعیت حکم تا زمانی که هنوز آثار عمل مجرمانه از نظر قضایی به قوت خود باقی است مرکتب جرم دیگری می گردد. جرم بعدی او به خاطر تحقق تکرار جرم مشمول مجازات های سنگین تری خواهد بود[8]»

با توجه به تعریف فوق می رسد که معیارها و مبانی ارائه شده در این تعاریف منطبق با تعریف منقول از پروفسور گارو در ابتدای این مبحث می باشد یعنی « ارتکاب مجدد جرم پس از صدور حکم محکومیت از دادگاه صالح و قطعیت آن » و نگاه نویسندگان فوق علاوه بر نوشته های حقوقِ خارجی به قانون مجازات عمومی و اصلاحیه های پس از آن با صدور نیم قرن حاکمیت بر فضای حقوق کیفری ایران معطوف بوده است .

تعریف تکرار جرم با توجه به قوانین جزایی پس از انقلاب اسلامی

با پیروزی انقلاب اسلامی و عزم قانونگذار اسلامی بر انطباق قوانین و مقررات کشور با شرع مقدس و موازین و احکام اسلامی ، تغیرات گسترده ای در متون و قوانین جزایی رخ داد. با تصویب قانون راجع به مجازات اسلامی در سال 1361 و به دنبال آن قانون مجازات اسلامی در سال 1370 شرایط تحقق تکرار جرم دستخوش تغییر و تحول گردید. در قانون راجع به مجازات اسلامی ، مفهوم تکرار جرم به جرایم مشمول مجازات های تعزیری مقید گردید. متعاقباً در قانون مجازات اسلامی ، مجازات های بازدارنده نیز به آن افزوده شد. مهمترین دگرگونی در تحولات قانونی پس از انقلاب در خصوص تکرار جرم همانا ضرورت اجرای کامل مجازات است ، مضافاً براینکه احکام تکرار د رحدود بر حسب مورد در ابواب مربوطه بیان شده است .